Mövzu: Fəaliyyət Plan

4. Fəaliyyətin emosianal tənzimi.

Emosiyalar həm fəaliyyətin nəticəsi, həm də onun hərəkət «mexanizmi» kimi təzahür edir. Hələ empirik müşahidələrdən aydın olur ki, insanın yaxşı əhvali-ruhiyyəsi onun öz fəaliyyətinə, münasibətinə də ciddi müsbət təsir göstərir. Əksinə, pis əhvali-ruhiyyə, qəm, kədər, qüssə sanki insanın əl-qolunu bağlayır, onun müəyyən bir işi, fəaliyyəti həvəslə yerinə yetirməsinə ciddi surət-də mane olur. Belə bir vəziyyət affekt halında, stress vəziyyə-tində də nəzərə çarpır. Yəni belə qüvvətli hisslər fəaliyyətə pozucu təsir göstərir, fəaliyyətin xarakterindən asılı olaraq məh-suldarlığın aşağı düşməsinə, qəzaya yol vermək və s. kimi hallara gətirib çıxarır.

İşin hətta hansı əhvali-ruhiyyə ilə başlanmasından da çox şey asılıdır. Burada səbəblə nəticə arasındakı dialektik əlaqə aydın surətdə nəzərə çarpır. Belə ki, indi burada səbəb olan şey başqa yerdə nəticə və ya əksin olur. Fəaliyyətin yalnız başlanması de-yil, nəticəsini belə emosianal cəhətdən qabaqcadan təyin olun-ması onun gedişinə, səmərəliliyinə təsir etməklə yanaşı, tənzim olunmasında da mühüm rol oynayır. Bu cəhət emosiyaların mən-şəyi ilə əlaqədardır.
Təkamül prosesində emosiyalar canlı varlığın, orqanizmin bioloji vəziyyətini, xarici təsirlərin onun üçün əhəmiyyətlilik dərəcəsini təyin etmək vasitəsi kimi meydana çıxmış, inkişaf etmişdir. Bu mənada emosiyalar öz mənşəyinə görə növün təcrübəsi forması kimi təzahür edir, yəni fərd emosiyalara uyğun olaraq zəruri hərəkətləri (təhlükədən qaçmaq, nəsli davam etdirmək və s.) həyata keçirir. Həm də belə hərəkətlərin məqsədə-müvafiqliyi fərd üçün gizli qalır.
Emosiyalar fərdi təcrübə qazanmaq üçün də çox əhəmiyyətli-dir. İstər genetik, istərsə də ontogenetik inkişaf prosesində emosi-yaların qütblüyü (müsbət və mənfi olması) nəinki sadə uyğun-laşma hərəkətlərinin, hətta mürəkkəb insan fəaliyyətinin də tən-zimində mühüm rol oynayır. Faydalı qıcıqlayıcıların əmələ gətir-diyi müsbət emosiyalar subyekti təhrik edir ki, onları yaxşı mə-nimsəsin və möhkəmlətsin. Mənfi emosiyalar isə subyekti elə fəallaşdırır ki, bunun sayəsində o, ziyanlı təsirlərdən uzaqlaşır. Deməli, emosiyalar müsbət və mənfi möhkəmləndirmə funksiya-larını yerinə yetirir, bununla da subyektə müsbət davranış və hə-rəkət tərzini qazanmağa, özünü doğrultmayanlardan uzaqlaşmağa imkan verir. Bu cəhət insanın fəaliyyətinə də aid edilə bilər.
Məlumdur ki, insanın emosiya və hissləri ictimai-tarixi inkişafın məhsuludur. Onlar inkişaf edərək, möhkəmlənərək nəinki davranışın, həm də insan fəaliyyətinin daxili tənzimçisinə çevrilir. Çünki tələbatların təzahürünün subyektiv forması kimi emosiyalar fəaliyyəti qabaqlayır, insanı fəaliyyətə təhrik edir və ona yönəldir.
Emosiyaların inkişafının yüksək mərhələsi kimi insanın ali hissləri onun tələbatları ilə bağlı olan əşyalara davamlı münasibətlə səciyyələnir. Nəticədə emosiyalar, hisslər subyektin yaranan şəraitə, öz fəaliyyətinə, həmin şərait və ya fəaliyyətdə in-sanın özünü necə ifadə etməsinə qiymətləndirici münasibətini əks etdirir. Daha konkret deyilsə, emosiyalar fəaliyyətin müvəffəqiy-yətlə icra edilməsinə ya kömək edən, ya da mane olan hər hansı bir şəraitə insanın qiymətləndirici münasibətidir. Məsələn, şərait-lə əlaqədar olaraq qorxu, qəzəb fəaliyyətə mane olduğu halda, onun yaxşı nəticəsilə bağlı əmələ gələn sevinc, fərəh səfərbəredi-ci rol oynayır. Emosiyalar fəaliyyətə münasibəti dəyişir, enerjini artırır, iradi səyi gücləndirir.