Mövzu Maliyyə nəzarəti sistemində auditin rolu. Auditin mahiyyəti, məqsəd, vəzifə və prinsipləri. Plan
Yüklə 465,1 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu 15.Maliyyə hesabatının qanunvericiliyin tələblərinə uyğunluğunun auditi. Plan
|
Ədəbiyyat siyahısı
“Audit xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı. 1994 (sonrakı dəyişikliklər və əlavələrlə). Daxili audit fıaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı. 2007 Auditorların peşə etikası məcəlləsi. Bakı. 2007 Beynəlxalq Audit Standartları. AR Auditor Palatasının rəsni saytı/ https://audit.gov.az/Az/page/414 Audit və əminlik. AR MN yanında METM. https://www.tedris-maliyye.gov.azaudit.gov.az/Az/page/414 “Mühasibat uçotu haqqında” AR Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə AR Qanunu. Bakı. 2018. “Maliyyə hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən Mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları. AR MN tərəfindən 30 yanvar 2017-ci ildə təsdiq edilmişdir. http//85.132.71.30/framework/34909; framework/31986 Abbasov İ.M. Audit. Dırslik. Bakı.2007 Kazımov R.N, Namazova C.B. Praktiki audit. Bakı. Elm və təhsil. 2011. Müslümov S.Y., Kazımov R.N. Maliyyə təhlili. Dərslik. Bakı. CBS. 2011. Namazova C.B. Audit. Bakı. CBS. 2012 Mövzu 15.Maliyyə hesabatının qanunvericiliyin tələblərinə uyğunluğunun auditi. Plan: 1.Təsərrüfat subyektinin maliyyə hesabatının normativ hüquqi aktlara uyğunluğunun yoxlanılması. 2.Normativ hüquqi aktlara riayət edilməməsi faktları aşkar olunarkən auditor tərəfindən tətbiq edilən prosedurlar. 3.Normativ hüquqi aktlara riayət edilməməsi barədə auditor tərəfindən məlumat verilməsi. "ABC- audit" auditor təşkilatı MALİYYƏ HESABATLARININ AUDİTİ ZAMANI DƏLƏDUZLUQLA BAĞLI AUDİTORUN MƏSULİYYƏTİ Firmadaxili Audit Standartı MÜNDƏRICAT Giriş Bu Firmadaxili Audit Standartının əhatə dairəsi ............................... Auditorun öhdəlikləri ............................................................. Məqsədlər .......................................................................................... Anlayışlar .......................................................................................... Tələblər Peşəkar inamsızlıq ............................................................................. Tapşırıq qrupunun uzvləri arasında muzakirə .................................. Riski qiymətləndirmə prosedurları və əlaqədar fəaliyyətlər ............... Dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin muəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi .......................................... Dələduzluq nəticəsində aşkar edilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə qarşı cavab tədbirləri......................................................................... Audit sübutlarının dəyərləndirilməsi ................................................. Tapşırığı davam etdirə bilməyən auditor .......................................... Yazılı təqdimatlar …. ...................................................................... Rəhbərlik və idarəetməyə məsul şəxslərlə əlaqə................................ Tənzimləyici və hüquq muhafizə orqanları ilə əlaqə ........................ Sənədləşmə ...................................................................................... Bu Firmadaxili Audit Standartı maliyyə hesabatlarının auditi zamanı ortaya çıxan dələduzluq faktları ilə bağlı auditorun məsuliyyətindən bəhs edir. Maliyyə hesabatlarındakı təhriflər ya dələduzluq, ya da səhv uzundən baş verə bilər. Dələduzluq və səhvi bir-birindən ayıran amil maliyyə hesabatlarında təhrifin baş verməsi ilə nəticələnən əsas hərəkətə qəsdən və ya bilməyərəkdən yol verilməsidir. Dələduzluq geniş hüquqi konsepsiya olmasına baxmayaraq, Firmadaxili Audit Standartlarının məqsədlərindən irəli gələrək, auditor maliyyə hesabatlarında əhəmiyyətli təhriflərə səbəb olan dələduzluqla bağlı narahatlığını bildirir. Qəsdən təhriflərin iki növü auditora aiddir – yanlış maliyyə hesabatından irəli gələn təhriflər və aktivlərin qeyri-qanuni mənimsənilməsi uzundən baş verən təhriflər. Auditor dələduzluğun baş verməsindən şubhələnə və ya nadir hallarda bunu aşkar edə bilməsinə baxmayaraq, dələduzluğa yol verilməsi barədə hüquqi cəhətdən rəy bildirmir. Dələduzluğun qarşısının alınması və aşkar edilməsinə gorə birbaşa məsuliyyət həm muəssisənin idarəetməyə məsul şəxslərinin, həm də rəhbərliyin uzərinə düşür. İdarəetməyə məsul şəxslərin nəzarəti altında rəhbərliyin dələduzluğun qarşısının 2 alınmasına xüsusi diqqət yetirməsi vacibdir, çünki bu, dələduzluğun baş verməsi imkanlarını azalda bilər; həmcinin, rəhbərlik tərəfindən dələduzluğun muəyyən edilməsinə xüsusi diqqət verilməsi aşkar etmə və cəzalandırma ehtimalı olduğu üçün fərdləri dələduzluq etmək fikrindən daşındıra bilər. Bu, dürüstlük və etik davranış mədəniyyətinin formalaşdırılması ohdəliyini ehtiva edir ki, bu da idarəetməyə məsul şəxslərin fəal nəzarəti altında mohkəmləndirilə bilər. İdarəetməyə məsul şəxslərin fəal nəzarəti nəzarət vasitələrinin ləğv edilməsi potensialının, yaxud maliyyə hesabatının verilməsi prosesinə digər yersiz təsirin, məsələn, rəhbərlik tərəfindən muəssisənin fəaliyyət gostəriciləri və gəlirliliyi ilə bağlı analitiklərin duşuncələrinə təsir etmək məqsədilə gəlirlərin idarə edilməsi cəhdlərinin nəzərə alınmasından ibarətdir Auditorun öhdəlikləri BAS-lara uyğun audit aparan auditor tam kimi götürülmüş maliyyə hesabatlarının istər dələduzluq, istərsə də səhv nəticəsində baş vermiş əhəmiyyətli təhriflərdən azad olması barədə ağlabatan əminlik əldə etməyə gorə məsuliyyət daşıyır. Auditin tərkib məhdudiyyətləri üzündən, maliyyə hesabatlarındakı bəzi əhəmiyyətli təhriflərin, hətta audit BAS-lara uyğun şəkildə düzgün planlaşdırılıb yerinə yetirilsə də , aşkar edilməyə bilməsi ilə bağlı qaçılmaz risk mövcuddur. 200 saylı BAS-da təsvir olunduğu kimi, dələduzluq nəticəsində baş vermiş təhriflər halında tərkib məhdudiyyətlərinin potensial təsirləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dələduzluq nəticəsində yaranmış əhəmiyyətli təhrifləri aşkar etməmə riski səhv nəticəsində baş vermiş təhriflərin aşkar edilməməsi riskindən yuksəkdir. Bunun səbəbi dələduzluğun, onu gizlətmək üçün hazırlanmış xüsusi incəlik və diqqətlə təşkil olunmuş planlardan, məsələn, saxtalaşdırma, əməliyyatların bilərəkdən qeydə alınmaması və ya auditorun qəsdən aldadılmasından ibarət olmasıdır. Bu cür gizlətmə cəhdləri gizli sovdələşmə ilə baş verdiyi zaman hətta daha cətin aşkar edilə bilər. Gizli sovdələşmə audit sübutunun əslində saxta olduğu halda, inandırıcı olmasına auditorun inanmasına səbəb ola bilər. Auditorun dələduzluğu aşkar etmək bacarığı, məsələn, cinayətkarın məharəti, qanunsuz hərəkətlərin tezliyi və ölçüsü, gizli sovdələşmənin səviyyəsi, qanunuz hərəkətlərə yol verilmiş ayrı-ayrı məbləğlərin həcmi, habelə belə hərəkətlərə yol vermiş şəxslərin vəzifəsinin böyüklüyü kimi amillərdən asılıdır. Auditor dələduzluğun baş verməsi üçün potensial imkanları muəyyən edə bildiyi halda, təhriflərin muhakimə sahələrində (məsələn, mühasibat uçotunda) dələduzluq, yoxsa səhv nəticəsində baş verməsini muəyyən etmək auditor üçün cətindir. Bundan əlavə, rəhbərliyin dələduzluğu uzundən baş vermiş əhəmiyyətli təhrifləri auditorun aşkar etməməsi riski əməkdaşın törətdiyi əhəmiyyətli təhriflər riskini aşkar etməməsi riskinə nisbətən böyükdür, çünki rəhbərlik çox vaxt mühasibat sənədlərinə birbaşa və ya dolayı yolla təsir etmək, saxta maliyyə informasiyası təqdim etmək və ya digər əməkdaşların dələduzluq əməllərinin qarşısını almaqdan ötrü hazırlanmış nəzarət prosedurlarına məhəl qoymamaq üçün imkanlara malik olur. 3 Ağlabatan əminlik əldə edərkən, auditor rəhbərliyin nəzarət vasitələrinə məhəl qoymamaq potensialını nəzərə alaraq və səhvi aşkar etmək üçün sınanmış audit prosedurlarının dələduzluğu aşkar etmək üçün etibarlı olmaya bilməsi faktını qəbul edərək, audit boyu peşəkar inamsızlıq nümayiş etdirməlidir. Bu Firmadaxili Audit Standartındakı tələblər dələduzluğa gorə baş vermiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin muəyyən edilərək qiymətləndirilməsində və bu cür təhrifləri aşkar etmək üçün prosedurların muəyyən olunmasında auditora yardım etməkdən ötrü hazırlanmışdır. Məqsədlər Auditorun məqsədləri aşağıdakılardır: (a) Dələduzluq nəticəsində maliyyə hesabatlarında yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aşkar etmək və qiymə ləndirmək; (b) Dələduzluq nəticəsində yol verilmiş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riski ilə bağlı yetərli münasib audit sübutu əldə etmək üçün uyğun cavab tədbirləri hazırlamaq və həyata kecirmək; habelə (c) Audit zamanı muəyyən olunmuş və ya ehtimal olunan dələduzluğa qarşı lazımi şəkildə cavab vermək. Anlayışlar Firmadaxili Audit Standartının məqsədləri üçün aşağıdakı terminlər bu mənaları verir: (a) Dələduzluq (Fraud) –Aldatma yolu ilə haqsız və ya qeyriqanuni mənfəət əldə etmək üçün muəssisənin rəhbərliyi, idarəetməyə məsul şəxsləri və işciləri arasından bir və ya bir necə şəxsin və ya üçüncü tərəfin qabaqcadan düşünülmüş hərəkəti. (b) Dələduzluq riskinin amilləri (Fraud risk factors) – Dələduzluq etməyə stimul və ya təzyiqin olmasını gostərən və dələduzluq etməyə imkan yaradan hadisə və ya şərait. Tələblər Peşəkar inamsızlıq 4 200 saylı BAS-a5 müvafiq olaraq, auditor dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflərin mövcud ola bilməsi ehtimalını nəzərə alaraq, auditor muəssisənin rəhbərliyinin və idarəetməyə məsul şəxslərinin durustluyunə şubhə etmək üçün kecmişdə hansısa bir əsasının olmamasına baxmayaraq, audit boyu peşəkar inamsızlıq nümayiş etdirməlidir. Auditorun əksini duşunmək üçün səbəbi olmazsa, o, qeyd və sənədləri orijinal kimi qəbul edə bilər. Əgər audit zamanı muəyyən edilmiş hallar sənədin orijinal olmaya bilməsini və ya sənəddəki muddəaların dəyişdirilmiş olmasını, lakin auditorunbu barədə məlumatlandırılma-masını güman etməyə əsas verirsə, onda auditor əlavə araşdırma aparmalıdır. Rəhbərliyə və ya idarəetməyə məsul şəxslərə ünvanlanmış sorğulara verilən cavablar uyğun olmazsa, auditor bu uyğunsuzluqları araşdırmalıdır. Tapşırıq qrupunun uzvləri arasında muzakirə 315 saylı (duzəliş edilmiş) BAS-a uyğun olaraq, tapşırıq qrupunun üzvləri arasında muzakirə aparılmalı, muzakirədə iştirak etməyən qrup uzvlərinin nəzərinə hansı məsələlərin çatdılrmalı olması tapşırıq uzrə tərəfdaş tərəfindən muəyyən edilməlidir. Bu muzakirədə xüsusi diqqət, muəssisənin maliyyə hesabatlarının necə və harada dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli təhrif lərə məruz qalmasına, o cumlədən dələduzluğun baş verməsi mexanizminə yonəldilməlidir. Muzakirə zamanı tapşırıq qrupu uzvlərinin rəhbərliyin və ya idarəetməyə məsul şəxslərin vicdanlı və dürüst olması barədə malik ola bildikləri inanclar kənara qoyulmalıdır. Riski qiymətləndirmə prosedurları və əlaqədar fəaliyyətlər Muəssisə və onun mühiti, habelə daxili nəzarət sistemi haqqında anlayış əldə etmək üçün riski qiymətləndirmə prosedurlarını və əlaqədar fəaliyyətləri 315 saylı (duzəliş edilmiş) BAS-ın7 tələb etdiyi qaydada yerinə yetirərkən, dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin muəyyən edilməsində istifadə olunacaq informasiyanı əldə etmək üçün auditor müvafiq prosedurları yerinə yetirməlidir. 5 Rəhbərlik və müəssisə daxilində olan digər şəxslər Auditor rəhbərliklə aşağıdakı xüsusda sorğular kecirməlidir: (a) Maliyyə hesabatlarının dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli təhriflər riskinə məruz qalmasının rəhbərlik tərəfindən qiymətləndirilməsi, o cumlədən bu cür qiymətləndirmələrin xarakteri, həcmi və muntəzəmliyi; (b) Rəhbərliyin muəssisədə dələduzluq risklərini muəy yən etməsi və onlara qarşı cavab tədbirləri gorməsi prosesi, o cumlədən rəhbərliyin muəyyən etmiş olduğu və ya diqqətinə çatdırılmış olan istənilən xüsusi dələduzluq riskləri və ya hər hansı biri üçün dələduzluq riskinin mutləq mövcud ola biləcəyi əməliyyat kateqoriyaları, hesab qalıqları və ya informasiyanın açıqlanması; (c) Rəhbərlik tərəfindən muəssisədə dələduzluq risklərini muəyyən etməsi və onlara qarşı cavab tədbirləri gorməsi prosedurları haqqında informasiyanın (əgər varsa) idarəetməyə məsul şəxslərin nəzərinə çatdırılması; habelə (d) Rəhbərlik tərəfindən biznes təcrubəsi və etik davranışla bağlı təsəvvurləri barədə informasiyanın (əgər varsa) əməkdaşların nəzərinə çatdırılması. Auditor rəhbərliklə və zərurət olarsa, muəssisə daxilində digər şəxslərlə müvafiq olaraq, onların muəssisəyə təsir edən hər faktiki və ehtimal olunan dələduzluq haqqında hansısa məlumata malik olması barədə sorğular kecirməlidir. Daxili audit funksiyasına malik muəssisələrə gəlincə, auditor bu funksiya cərcivəsində müvafiq şəxslərdən muəssisəyə təsir edən hər hansı faktiki və ya ehtimal olunan dələduzluq haqqında hər hansı məlumata malik olmasını muəyyən etmək və dələduzluq riskləri barədə fikrini oyrənmək üçün sorğular kecirməlidir. İdarəetməyə məsul şəxslər İdarəetməyə məsul şəxslərin hamısı muəssisənin idarə olunmasında iştirak etməzsə, auditor rəhbərliyin muəssisədə dələduz luq risklərini muəyyən etməsi və onlara qarşı cavab tədbirləri gorməsi proseslərinə və bu riskləri aradan qaldırmaq üçün qurduğu daxili nəzarət sisteminə idarəetməyə məsul şəxslərin necə nəzarət etməsi haqqında anlayış əldə etməlidir. İdarəetməyə məsul şəxslərin hamısının muəssisənin idarə olunmasında iştirak etməsi hallarından başqa, auditor idarəetməyə məsul şəxslərlə, onların muəssisəyə təsir edən hər hansı faktiki və ya ehtimal olunan dələduzluğun məlum olmasını muəyyən etməyə komək edən məlumatlarla bağlı sorğular kecirməlidir. Bu məlumatlar bir növ rəhbərliyin sorğularına verilən cavabları təsdiqləmək üçün əldə edilir. Aşkar edilmiş qeyri-adi və ya gözlənilməz münasibətlər Auditor analitik prosedurların yerinə yetirilməsi zamanı aşkar edilmiş qeyri-adi və ya gozlənilməz munasibətlərin, o cumlədən gəlirlərin uçotu hesabları ilə bağlı olan munasibətlərin dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin olmasına dəlalət edə bildiyini dəyərləndirməlidir. Digər məlumatlar 23. Auditor özü tərəfindən əldə edilmiş digər informasiyanın dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə dəlalət etdiyini nəzərdən kecirməlidir. Dələduzluq riski amillərinin dəyərləndirilməsi Auditor yerinə yetirilmiş digər riskləri qiymətləndirmə prosedurları və əlaqədar fəaliyyətlər nəticəsində əldə olunmuş informasiyanın bir və ya daha çox dələduzluq riski amillərinin mövcud olmasına dəlalət etdiyini dəyərləndirməlidir. Dələduzluq riski amilləri zəruri olmayaraq dələduzluq faktının mövcudluğuna dəlalət etməyə bildiyi halda, onlar çox vaxt dələduzluq hallarının baş verdiyi vəziyyətlərdə mövcud olmuş hesab edilir və buna gorə də dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə dəlalət edə bilər. Dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin muəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi 315 saylı (duzəliş edilmiş) BAS-a əsasən, auditor maliyyə hesabatı səviyyəsində və əməliyyat kateqoriyaları, hesab qalıqları və informasiyanın açıqlanması uzrə muddəa səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aşkar edərək qiymətləndirməlidir. Dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aşkar edib qiymətləndirərkən auditor gəlirin tanınmasında dələduzluq risklərinin mövcud olması barədə ehtimala əsaslanaraq, gəlirin, gəlir əməliyyatlarının və ya təsdiqləmələrin hansı növünün bu cür risklərə təkan verməsini dəyərləndirməldir. 7 Auditor həmin dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə mühüm risklər kimi baxmalıdır və müvafiq olaraq, əvvəllər belə edilmədiyi dərəcədə, muəssisənin əlaqədar nəzarət vasitələri, o cumlədən bu cür risklərə aid nəzarət prosedurları barədə anlayış əldə etməlidir. Dələduzluq nəticəsində aşkar edilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə qarşı cavab tədbirləri Ümumi cavab tədbirləri 330 saylı BAS-a əsasən, auditor maliyyə hesabatı səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aradan qaldırmaq üçün ümumi cavab tədbirlərini muəyyən etməlidir. Maliyyə hesabatı səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aradan qaldırmaq üçün ümumi cavab tədbirlərini muəyyən edərkən, auditor: (a) Mühüm tapşırıq ohdəliklərinin həvalə olunacağı ayrı-ayrı işcilərin bilik, bacarıq və səriştəsini, habelə dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini qiymətləndirməsini nəzərə alaraq, tapşırıq üçün işçi heyəti təyin etməli və onlara nəzarət etməlidir. (b) Muəssisə tərəfindən uçot siyasətinin, xususilə, subyektiv qiymətləndirmələr və murəkkəb sovdələşmələrlə bağlı uçot metodlarının secilməsi və tətbiq olunmasının rəhbərliyin gəlirləri idarə etmək cəhdinin nəticəsi olaraq maliyyə hesabatının saxtalaşdırılmasına dəlalət edib-etmədiyini muəyyənləşdirməlidir; habelə (c) Audit prosedurlarının xarakteri, muddəti və həcmini secərkən gozlənilməzlik elementini nəzərə almalıdır. Təsdiqləmələr səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskini aradan qaldırmaq üzrə tətbiq edilən audit prosedurları 330 saylı BAS-a əsasən, auditor xarakteri, muddəti və həcmi təsdiqləmələr səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin aradan qaldırılmasına yonəldilmiş əlavə audit prosedurlarını işləyib hazırlamalı və yerinə yetirməlidir. Rəhbərliyin nəzarət vasitələrinə məhəl qoymaması ilə bağlı risklərin aradan qaldırılmasına cavab olan audit prosedurları Rəhbərlik digər hallarda səmərəli fəaliyyət gostərən nəzarət vasitələrinə məhəl qoymayaraq, mühasibat uçotu məlumatlarına təsir etməyə və maliyyə hesabatını saxtalaşdırmağa imkan verən səlahiyyətlərindən istifadə edib dələduzluq torətmək üçün mustəsna imkanlara malikdir. Nəzarət vasitələrinə rəhbərlik tərəfindən məhəl qoyulmaması riskinin səviyyəsi bir muəssisədən digərinə gorə fərqlənsə də, həmin risk bütün muəssisələrdə mövcuddur. Nəzarət vasitələrinə məhəl qoyulmamasının nə cür baş verə biləcəyini proqnozlaşdırmaq mümkün olmadığına gorə, bu, dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riski olduğu üçün həm də mühüm bir riskdir. Nəzarət vasitələrinə rəhbərlik tərəfindən məhəl qoyulmaması risklərinin auditor tərəfindən qiymətləndirilməsindən asılı olmayaraq, auditor aşağıdakı məqsədlərlə audit prosedurlarını işləyib hazırlamalı və yerinə yetirməlidir (a) Maliyyə hesabatının hazırlanması zamanı mühasibat yazılışlarının və digər təshihlərin müvafiqliyini yoxlamaq. Bu cür yoxlamalar üçün audit prosedurları işləyib hazırlayarkən və yerinə yetirərkən, auditor: (i) Maliyyə hesabatının hazırlanması prosesində iştirak edən şəxslərlə mühasibat yazılışlarının və digər təshihlərin işlənməsi ilə bağlı qeyri-münasib və ya qeyri-adi fəaliyyət barədə sorğular aparmalıdır; (ii) Hesabat dövrünün sonunda edilmiş mühasibat yazılışlarını və digər təshihləri secməlidir; habelə (iii) Bütün hesabat dövrü ərzində mühasibat yazılışlarını və digər təshihləri yoxlamaq zərurətini muəyyən etməlidir. (b) Uçot qiymətləndirmələrində qərəzlilik hallarının olub-olmamasını təhlil etmək və qərəzliliyə səbəb olan halların dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə yol açıb-açmadığını muəyyən etmək. Bunu muəyyən edərkən, auditor: (i) Maliyyə hesabatlarına daxil edilmiş uçot qiymətləndirmələrini hazırlayarkən rəhbərliyin yürütdüyü muhakimələr və verdiyi qərarlar hətta ayrı-ayrılıqda əsaslandırılmış olsa da, muəssisə rəhbərliyinin mümkün qərəzliliyinə və dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli təhriflər riski ilə nəticələnə biləcəyinə dəlalət etməsini dəyərləndirməlidir. Belə olarsa, auditor bir tam kimi götürülmüş uçot qiymətləndirmələrini təkrar dəyərləndirməlidir; habelə (ii) Rəhbərliyin, əvvəlki ilin maliyyə hesabatlarına daxil edilmiş əhəmiyyətli uçot qiymətləndirmələri ilə bağlı muhakimə və fərziyyələrinə retrospektiv baxış keçirməlidir. (c) Muəssisə üçün normal təsərrufat fəaliyyəti xaricində baş tutan, yaxud əks təqdirdə, auditorun muəssisə və onun mühiti haqqında anlayışı və audit əsnasında əldə edilmiş digər məlumatlar baxımından qeyri-adi olması aşkara çıxan mühüm əməliyyatlara gəlincə, bu əməliyyatların kommersiya əsaslandırmasına (və ya onların olmamasına) gorə, bu əməliyyatlara yanlış maliyyə hesabatı hazırlamaq və 9 ya aktivləri qanunsuz mənimsəməkdən ötrü daxil edilə bilməsini muəyyən etməlidir. Auditor nəzarət vasitələrinə rəhbərlik tərəfindən məhəl qoyulmamasıilə bağlı muəyyən edilmiş riskləri cavablandırmaq məqsədilə, yuxarıda xususilə istinad edilənlərdən əlavə, digər audit prosedurlarını yerinə yetirməli olub-olmadığını muəyyən etməlidir (yəni nəzarət vasitələrinə rəhbərlik tərəfindən məhəl qoyulmaması ilə bağlı olan və digər tələbləri araşdırmaq üçün yerinə yetirilmiş prosedurlarla əhatə olunmayan konkret əlavə risklər mövcud olarsa). Audit sübutlarının dəyərləndirilməsi Auditor maliyyə hesabatının onun muəssisə barədə anlayışına uyğun olmasına dair ümumi nəticələr çıxaran zaman, auditin sonuna yaxın yerinə yetirilmiş analitik prosedurların dələduzluq nəticəsində baş vermiş və əvvəllər aşkar edilməmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə işarə edib-etməməsini dəyərləndirməlidir. Əgər auditor təhrifləri muəyyən edərsə, auditor bu cür təhriflərin dələduzluğa yol verildiyinə dəlalət etdiyini dəyərləndirməlidir. Bu cür dəlil mövcud olduqda, auditor bu təhriflərin auditin digər aspektləri, xususilə də rəhbərlik tərəfindən təqdimetmələrin dürüstlüyü baxımından verə biləcəyi nəticələri, dələduzluq numunəsinin çox güman ki, yeganə hadisə olmadığını qəbul etməklə, dəyərləndirməlidir.) Əhəmiyyətliliyindən asılı olmayaraq, təhriflər muəyyən edərkən auditor bunun dələduzluq nəticəsində baş verməsini və ya baş verə bilməsini və rəhbərliyin (xususilə, ali rəhbərliyin) bununla əlaqəli olmasını güman etmək üçün auditorda əsaslar olduqda, auditor dələduzluq nəticəsində yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin qiymətləndirilməsini və onun nəticələrinin qiymətləndirilmiş risklərə cavab vermək üçün icra edilmiş audit prosedurlarının xarakteri, muddəti və həcminə təsirini yenidən dəyərləndirməlidir. Auditor həmcinin, daha əvvəl əldə edilmiş sübutların etibarlılığını təkrar nəzərdən kecirərkən, tapşırığınşərait və ya şərtlərinin əməkdaşların, rəhbərliyin və ya üçüncü tərəflərin iştirakı ilə mümkün sovdələşmənin mövcudluğuna işarə etdiyini nəzərdən kecirməlidir. Əgər auditor maliyyə hesabatının dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli təhriflərə məruz qaldığını təsdiq edərsə və ya bu barədə qəti qərara gələ bilməzsə, o, həmin təhriflərin audit üçün verə biləcəyi nəticələri dəyərləndirməlidir. Tapşırığı davam etdirə bilməyən auditor 10 Əgər dələduzluq nəticəsində yol verilmiş və ya yol verilməsi güman edilən təhriflər nəticəsində, auditor onun auditi yerinə yetirməyi davam etdirmə imkanını sual altına alan mustəsna hallarla qarşılaşarsa, onda: (a) Həmin hallarda tətbiq edilə bilən peşə ohdəliklərini və qanuni ohdəlikləri muəyyən etməli, o cumlədən auditorun auditi təyin etmiş şəxs və ya şəxslərə, yaxud bəzi hallarda, tənzimləyici orqanlara məruzə etməsinə dair tələbin mövcud olmasını muəyyən etməlidir; (b) Quvvədə olan qanunvericilik və normativ aktlar cərcivəsində tapşırığın yerinə yetirilməsindən imtina etmək mümkün olarsa, imtinanın müvafiq olmasını nəzərdən kecirməlidir; habelə (c) Əgər auditor tapşırığın yerinə yetirilməsindən imtina edirsə: (i) Müvafiq səviyyədən olan rəhbərliklə və idarəetməyə məsul şəxslərlə auditorun tapşırığın yerinə yetirilməsindən imtina etməsini və bu imtinanın səbəblərini muzakirə etməlidir; habelə (ii) Auditi təyin etmiş şəxs və ya şəxslərə, yaxud bəzi hallarda, tənzimləyici orqanlara peşəkar və ya qanuni tələblərə uyğun olaraq, auditorun tapşırığın yerinə yetirilməsindən imtina etməsini və bu imtinanın səbəblərini məruzə etməli olubolmamasını muəyyən etməlidir Yazılı təqdimatlar Auditor rəhbərlikdən və müvafiq hallarda, idarəetməyə məsul şəxslərdən aşağıdakıları təsdiq edən yazılı təqdimatlar əldə etməlidir: (a) Onlar dələduzluğun qarşısını almaq və aşkar etməkdən öt rü daxili nəzarət sistemini hazırlamaq, həyata kecirmək və qoruyub saxlamaq üçün məsuliyyət daşıdıqlarını qəbul edirlər; (b) Onlar maliyyə hesabatının dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli şəkildə təhrif oluna bilməsi riskinin rəhbərlik tərəfindən qiymətləndirilməsinin nəticələrini auditora açıqlamışlar; habelə (c) Onlar aşağıdakıların iştirakı ilə baş verməsi və muəssisəyə mənfi təsir gostərməsi muəyyən edilən və ya güman edilən dələduzluq haqqında ozlərinə məlum olan informasiyanı auditora açıqlamışlar: (i) Rəhbərlik; (ii) Daxili nəzarət xidmətində mühüm funksiyaları yerinə yetirən əməkdaşlar; yaxud (iii) Dələduzluğun maliyyə hesabatına əhəmiyyətli təsir gostərə biləcəyi halda, digər şəxslər; habelə 11 (d) Onlar muəssisənin maliyyə hesabatlarına təsir gostə rən, indiki və keçmiş əməkdaşlar, analitiklər, tənzimləyici orqanlar və ya digərləri tərəfindən çatdırılan muəyyən edilmiş və ya güman edilən dələduzluq haqqında hər hansı iddialara dair ozlərinə məlum olan informasiyanı auditora açıqlamışlar. Rəhbərlik və idarəetməyə məsul şəxslərlə əlaqə Əgər auditor dələduzluğu muəyyən etmişdirsə və ya dələduz luğun mövcud ola bilməsinə dəlalət edən məlumat əldə etmişdirsə, auditor bu məsələləri müvafiq səviyyədən olan rəhbərliyə vaxtında çatdıraraq, dələduzluğun qarşısının alınması və aşkar edilməsi uzrə birbaşa məsuliyyət daşıyanları onların məsuliyyətlərinə aidiyyatı olan məsələlər barədə məlumatlandırmalıdır. İdarəetməyə məsul şəxslərin hamısının muəssisənin idarə olunmasında iştirak etməsi halından savayı, auditor: (a) rəhbərlik; (b) daxili nəzarət sistemində vacib funksiyalar yerinə yetirən əməkdaşlar; yaxud (c) dələduzluğun maliyyə hesabatlarında əhəmiyyətli təhriflərlə nəticələnə biləcəyi halda, digər şəxslərin iştirakı ilə dələduzluğa yol verildiyini aşkar etdikdə və ya ehtimal etdikdə bu məsələləri idarəetməyə məsul şəxslərə vaxtında çatdırmalıdır. Əgər auditor rəhbərliyin iştirakı ilə baş verən dələduzluq faktından şubhələnərsə, bu şubhələrini idarəetməyə məsul şəxslərin nəzərinə çatdırmalı və auditi ta mam lamaq üçün zəruri olan audit prosedurlarının xarakteri, muddəti və həcmini onlarla muzakirə etməlidir. Auditor, özünün muhakiməsinə gorə, idarəetməyə məsul şəxslərin məsuliyyətinə daxil olan istənilən digər dələduz luq faktlarını da onlara çatdırmalıdır. Tənzimləyici və hüquq muhafizə orqanları ilə əlaqə Əgər auditor dələduzluğa yol verildiyini muəyyən etmişdirsə və ya bunu güman edirsə, bu cür halı və ya buna dair şubhələrini muəssisə xaricində olan hansısa bir şəxsə məruzə etməklə bağlı ohdəliyinin olub-olmamasını muəyyən etməlidir. Auditorun muştəri haqqında informasiyaların məxfiliyinin qorunub saxlanması ilə bağlı peşə ohdəliyi bu cür məruzənin qarşısını ala bilməsi ehtimalına baxmayaraq, bəzi vəziyyətlərdə auditorun hüquqi ohdəliyi məxfiliyə hokmən riayət etmək ohdəliyini ustələyə bilər. Sənədləşmə 44. Auditor muəssisəni və onun mühitini oyrənməsi haqqında və əhəmiyyətli təhriflər riskinin 315 saylı (duzəliş edilmiş) BASın tələb etdiyi qaydada qiymətləndirilməsi haqqında audit sənədləşməsinə aşağıdakıları daxil etməlidir: (a) Tapşırıq qrupunun uzvləri arasında muzakirə zamanı muəssisənin maliyyə hesabatının dələduzluq nəticəsində əhəmiyyətli təhriflərə məruz qalması barədə qəbul edilmiş mühüm qərarlar; habelə (b) Maliyyə hesabatı səviyyəsində və təsdiqləmələr səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilən aşkar edilmiş və qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riski. Auditor, qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə qarşı auditorun 330 saylı BAS-ın14 tələbinə uyğun şəkildə verilmiş cavab tədbirləri barədə audit sənədləşməsinə aşağıdakıları daxil etməlidir: (a) Maliyyə hesabatı səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol verilmiş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinə qarşı ümumi cavab tədbirləri və audit prosedurlarının xarakteri, muddəti və həcmi, həmin prosedurların təsdiqləmələr səviyyəsində dələduzluq nəticəsində yol veril miş qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli təhriflər riski ilə əlaqəsi; habelə (b) Audit prosedurlarının, o cumlədən nəzarət vasitələrinə rəhbərlik tərəfindən məhəl qoyulmaması risklərinin aradan qaldırılması üçün hazırlanmış prosedurların nəticəsi. Auditor rəhbərliyə, idarəetməyə məsul şəxslərə, tənzimləyicilərə və başqalarına dələduzluq haqqında gondərilmiş məlumatları audit sənədləşməsinə daxil etməlidir. Əgər auditor dələduzluq nəticəsində, gəlirin tanınması ilə bağlı yol verilmiş əhəmiyyətli təhriflər riskinin mövcud olması barədə ehtimalın tapşırıq şəraitində tətbiq oluna bilməməsi qənaətinə gəlmişdirsə, bu qənaətin səbəblərini audit sənədləşməsinə daxil etməlidir. Yüklə 465,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|