Mövzu Sahibkarlıq fəaliyyətinin növləri və onların xüsusiyyətləri. Plan

7. Maliyyə sahibkarliği üçün fond və valyuta birjalarmm, siğorta və audit fəaliyyətinin əhəmiyyəti.
Maliyyə sahibkarliqinm ən vacib təşkilati-huquqi formalarindan biri də siğorta şirkətləridir. Onlar bütövlükdə ölkənin iqtisadi sistemində mühüm yer tutan maliyyə bazarmm tərkib hissəsi olan siğorta bazarmm təşkilati formasi kimi çixiş edirlər.
Siğorta bazarmm obyekti kimi spesifik bir əmtəə: alqi-satqi əməliyyatlarmm iştirakçilarma göstərilən siğorta xidməti çixiş edir. Bu bazarda siğorta xidmətinin qiyməti digər bazarlarda olduğu kimi, dəyər və tələb və təklif qanunlarmm təsiri əsasmda formalaşir. Bununla belə, siğorta bazari spesifik bir bazardir, çünki burada alqi-satqi obyekti kimi maddi dəyər formasma malik əmtəə deyil, xüsusi növ əmtəə-ictimai-iqtisadi fəaliyyət, o cümlədən sahibkarliq fəaliyyəti zamani meydana çixa biləcək gözlənilməz hadisələrdən-risklərdən siğorta müdafiəsi çixiş edir. Həmin bazarda iqtisadi münasibətlərin subyekti kimi bir tərəfdən siğorta şirkətləri, digər tərəfdən isə siğortalilar (hüquqi və fiziki şəxslər) arasmda axirmcilarm risklərinin siğortalanmasi üzrə qarşiliqli raziliq və maraq əsasmda yaranan münasibətlər yaramrlar. Bazar ölkələrində dövlət, səhmdar və ya özəl siğorta şirkətləri tərəfindən göstərilən bu xidmətlər öz müştərilərinin siğorta müdafiəsini təmin etməyə yönəlmişdir.
Bazar ölkələrində sahibkarliq risklərinin siğortalanmasmm ən vacib istiqamətləri kimi kommersiya risklərinin, yeni texnika və texnologiya ilə bağli risklərin, birja və valyuta risklərinin və s. siğortalanmasi çixiş edirlər.
Dünya təcrübəsində siğorta şirkətləri tərəfindən kommersiya risklərinin siğortalanmasi üzrə məsuliyyət özünü bazar konyukturasmm dəyişməsi nəticəsində kommersiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün mövcud şərait pisləşdiyi hallarda siğortalanan sahibkarliq subyektlərinə dəyən zərərin ödənməsində əks etdirir. Bu zaman əvvəlcədən bağlanmiş siğorta müqaviləsinin şərtinə uyğun olaraq ya siğortalanan tərəfindən kommersiya fəaliyyətinə yönəldilmiş investisiyalar ödənilir, ya da ki, həmin investisiyalarla bərabər, həm də bu investisiyalarm gətirməli olduğu mənfəətin də bir hissəsi bərpa edilir. Həmin təcrübəyə görə, müharibə və hərbi əməliyyatlar, dövlət orqanlarmm qərarlari və siyasi çevrilişlər, valyuta kursunun dəyişməsi, bank tərəfindən siğortalanan müəssisəyə kreditin buraxilmamasi və s. nəticəsində dəyən zərərlər siğorta şirkətlərinin məsuliyyətinə daxil edilmirlər. Bundan əlavə, siğortalananin özünün və onun tərəf müqabillərinin hərəkətləri nəticəsində dəyən ziyanlar da ödənilmir. Belə hərəkətlərə əsasən aşağidakilar aid edilir: siğorta şərtlərinin bilərəkdən pozulmasina yönəlmiş tədbirlər, qanuvericiliyə əməl edilməməsi, kommersiya müəssisəsinin fəaliyyət yönümünün dəyişilməsi və s. Kommersiya müəssisələrinin siğortalanmasi dərəcəsi, yəni siğorta ödəmələrinin tarifləri eyni olmayib, müəssisənin konkret fəaliyyət növündən, siğorta müddətindən, bazar münasibətlərinin sabitlik dərəcəsindən və s. amillərdən asili olaraq fərqləndirilir.
Bazar ölkələrində sahibkarliq risklərinin siğortalanmasmm geniş yayilmiş formalarmdan biri də xarici iqtisadi fəaliyyətlə bağli işgüzar əlaqələrin siğortalanmasidir. Bu siğorta formasmdan başlica məqsəd xüsusən idxal-ixrac əməliyyatlarma cəlb edilmiş sahibkarliq subyektlərinin işgüzar fəaliyyətinə hər hansi bir səbəbə görə dəyə biləcək ziyandan onlarm qorunmasi, siğorta müqaviləsinə uyğun olaraq onlara dəyən ziyanm ya bir hissəsinin, ya da ki, hamisinin siğorta şirkətləri tərəfindən onlara ödənilməsidir.
Təcrübə göstərir ki, siğorta bazarinm formalaşmasi bütövlükdə ölkədə əmtəə-pul münasibətlərinin inkişafi ilə bilavasitə əlaqədardir və bu münasibətlər dərinləşdikcə siğorta şirkətləri də daha çox bazar tələbləri əsasmda fəaliyyət göstərirlər. Siğorta mükafatlarmda öz əksini tapan siğorta xidmətinin qiyməti də digər bazarlarda olduğu kimi, tələb və təklif əsasmda kəskin rəqabət şəraitində yaramr. Bu zaman siğorta bazarmda yaranmiş vəziyyətə riskin səviyyəsi, siğortalananlarm pul gəlirləri, siğorta mükafatmm həcmi, təklif edilən siğorta xidmətlərinin həcmi və quruluşu və s. bu kimi amillər təsir göstərir. Belə bir şəraitdə siğorta şirkətləri bu və ya digər sahibkarliq risklərinin məsuliyyətini öz üzərinə götürərkən, hər şeydən əvvəl siğorta müqaviləsinin onun üçün gətirə biləcəyi nəticə üzərində düşünməli, iqtisadi qərarlar qəbul etməzdən əvvəl siğorta marketinqini həyata keçirməlidir. Öz növbəsində, buraya sahibkarliq subyektlərinin siğortaya olan tələblərini müəyyən etmək üçün bazarm marketinqinin həyata keçirilməsi , hər bir növ siğorta xidməti üçün tələb və təklif əsasmda formalaşan qiymətin /mükafatm/ və onun ödənilməsi üsullarimn seçilməsi, müxtəlif növ ənənəvi və yeni siğorta xidməti növlərinin izahi, təbliği və reklami, müştərilərin seçilməsi və onlara siğorta xidmətinin təşkili və s. daxildir.