Mövzu Sahibkarlıq fəaliyyətinin növləri və onların xüsusiyyətləri. Plan

4. Kommersiya sahibkarliğmm mahiyyəti və xüsusiyyətləri.
Kommersiya (latmca «kommercium» sözündən götürülmüşdür, hərfi mənasi «ticarət» deməkdir) sahibkarliğmm başlica məzmununu alqi-satqi (yəni, mübadilə) əməliyyatlari, fəaliyyət sahəsini əsasən ticarət sferasi (topdan satiş və pərakəndə satiş, ticarət vasitəçiliyi, məhsul idxali və ixraci və s.), təşkilati hüquqi formasmi isə başlica olaraq ticarət firmalari (müəssisələri) və əmtəə birjalari təşkil edir.
Hazirda ABŞ-da təqribən 3,5 milyon ticarət firmalari fəaliyyət göstərirlər. Bu kommersiya firmalari ya iri sənaye kompaniyalarmm satiş sisteminə daxil olur, ya da ki, hüquqi cəhətdən müstəqil olub ticarət vasitəçiliyi funksiyalarim yerinə yetirirlər. Ticarət firmalarinin dar ixtisaslaşmiş və universal formalari mövcuddur. Bundan əlavə, onlarm bəziləri daxili bazari məhsulla təmin edirlər, digərləri isə daxil bazarla yanaşi, xarici bazarlara da kütləvi surətdə məhsul ixrac edirlər. Məsələn, hazirda qəndin, əlvan metallarm, taxilm, kauçukun, pambiğm, xəzin, gön-dəri, meşə materiallarmm və s. əksər hissəsi beynəlxalq səviyyədə fəaliyyət göstərən ixtisaslaşmiş iri ticarət firmalarinin əlində cəmləşmişdir.
Kommersiya sahibkarliğmm bir sira özünə məxsus xüsusiyyətləri vardir: o, istehsal sahibkarliğma nisbətən daha çevikdir; fəaliyyətə başlamaq üçün nisbətən az ilkin kapital tələb olunur; son istehlakçilarla bilavasitə əlaqədar olduğu üçün onlarm tələbinə tez bir müddətdə uyğunlaşa bilir; burada kommersiya risklərini idarəetmək, bazarda baş veren dəyişiklikləri vaxtmda qiymətləndirmək son dərəcə vacibdir; iqtisadi fəaliyyətin uğuru xeyli dərəcədə nisbətən müstəqil, çevik təşkilati - ticari strukturlarm fəaliyyətindən asilidir ki, bunlar da son nəticədə ticarət mexanizminin normal fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradir.
Kommersiya sahibkarliğmm ən fərqli cəhətlərindən biri ticarət sahəsində yaranan iqtisadi əlaqələrin mürəkkəb sistemidir. Belə ki, əsasən alqi-satqi əməliyyatlari ilə bağli olan bu əlaqələr məhsul istehsalçilari ilə onlarm satişmi həyata keçirən ticarət firmalari arasmda, ticarətçilərlə alicilar arasmda, hazir məhsulun topdan satişi ilə məşğul olan ticarət subyektləri arasmda və s. sahələrdə baş verir. Kommersiya sahibkarliği istehsal sahibkarliği ilə bilavasitə əlaqədardir, belə ki, o, məhsul buraxilişmm həcminə təsir göstərməklə istehsalm inkişafma təkan verir, bununla belə, malik olduğu və ya kənardan cəlb etdiyi pul vəsaitinin əksər hissəsini istehsal amillərinin əldə edlməsinə yönəldən istehsal sahibkarliğmdan fərqli olaraq, kommersiya sahibkarliğmm sərəncammda olan pul vəsaitinin tətbiq sahəsi konkret olub, əsasən hazir məhsulun istehsalçidan satin almmasmdan ibarətdir.
Kommersiya sahibkarliği üçün hansi istehsalçidan (və ya mal göndərəndən) hansi əmtəənin satin alinmasi, onun neçəyə və harada satilacaği mənfəətin təmin edilməsi baximmdan son dərəcə vaciddir. Belə ki, satiş qiyməti satmalma qiymətindən nə qədər çox, məhsula olan tələb isə nə qədər yüksək olarsa, tədavül xərclərini ödəmək və mənfəət qazanmaq üçün də bir o qədər çox əlverişli imkan yaranar.
Sahibkarlığın hər bir formasi kimi, kommersiya sahibkarliği üçün də riskin müəyyən səviyyəsi xasdir. Lakin burada əsasən kapitalm dövriyyəsi daha sürətli olduğu üçün riskin səviyyəsi, birincisi, istehsal sahibkarliğma nisbətən daha aşağidir, ikincisi isə, riskin səviyyəsi satişa çixarilan məhsulun təyinatmdan asili olaraq yuxari və ya aşaği ola bilər. Belə ki, məsələn, gündəlik tələbat mallari (məsələn, ərzaq məhsullari) ilə aparilan ticarətdə onun səviyyəsi uzunmüddətli istehlak mallarmm alqi - satqisi ilə müqayisədə daha aşağidir.
Hazirda kommersiya sahibkarliğmm mühüm cəhətlərindən birini məhsul satişi ilə yanaşi satişdan əvvəlki, habelə satişdan sonraki istismar xidmətlərinin göstərilməsi çixiş edir. Məhz belə kommersiya xidmətlərinin göstərilməsi son dövrlərdə məhsulun alqi - satqisi prosesində alicilarm stimullaşdirilmasmm və beləliklə də kommersiya mənfəətinin mühüm şərtidir. Mal göndərənlərlə işgüzar və daimi tərəfdaşliq əlaqələrinin yaradilmasi, bazar münasibətlərinə uyğun olaraq ticari - texnoloji proseslərin təşkili, reklam tədbirlərinin həyata keçirilməsi, satiş və qiymət siyasətinin formalaşdirilmasi, əmtəə dövriyyəsinin tranzit və anbar formasmm təşkili, məhsul satişmm planauyğunluğunun və stabilliyinin təmin edilməsi, əmtəələrin daşmmasi, qorunub saxlanmasi, yüklənməsi, boşaldilmasi, çeşidlənməsi, qablaşdirilmasi və s. kommersiya sahibkarliği tərəfindən həyata keçirilən vəzifələrin sirasma daxildir.