Moyli ekinlarning umumiy tavsifi

Kungaboqar yetishtirish texnologiyasi. Almashlab ekishlarda kun­gaboqar uchun eng yaxshi o‘tmishdoshlar kuzgi don ekinlari, makkajo‘xori, g‘o‘za, dukkakli don ekinlari hisoblanadi. Odatda, tup- roqning pastki qatlamlarini quritib yuboradigan beda, sudan o‘ti, qand lavlagidan keyin kungaboqarni joylashtirish tavsiya etilmaydi. Sug‘oriladigan yerlarda o'tmishdoshlarni tanlashda, kasalliklar, zarar- kunandalar, begona o'tlarning to‘planishi, ularning oldini olish chora- tadbirlari hisobga olinadi. Kungaboqarni bir ekilgan dalaga 8—10 yil
o‘tgach, qayta ekish mumkin. Uni shu dalaga ertaroq qaytarish dala- da shumg‘iya, kasalliklar, zararkunandalarning ko‘payishiga olib kela- di. Shuning uchun kungaboqar ekiladigan almashlab ekishlar rotatsiyalari 10—12 dalalik bo‘lishi ko‘zda tutiladi.
Kungaboqarning o‘zi ham juda ko‘p ekinlar — kuzgi bug‘doy, kuzgi arpa, g‘o‘za, makkajo‘xori uchun yaxshi o‘tmishdosh.
O‘zbekistonda moyli kungaboqar kam ekiladi, uning baland bo‘yli chaqiladigan navlari yem-xashak ekini sifatida lalmikorlikda ko‘proq ekiladi. Hozirgi moyli kungaboqarning ertapishar navlari Surxandaryo, Qashqadaryo viloyatlarida kuzgi don ekinlaridan bo‘shagan maydon- larga ang‘iz ekini sifatida o'stirilmoqda.
Tuproqni ishlash. Tuproqni asosiy ishlash tuproq-iqlim sharoitiga bog‘liq holda o‘tkaziladi. Moyli kungaboqar ekiladigan dala 30—35 sm chuqurlikda kuzgi shudgor qilinadi. Ko‘pgina mintaqalarda yer ikki qatlam qilib, birinchisi 14—18 sm, ikkinchi haydash 27—30 sm chu­qurlikda o‘tkaziladi. Tuproqni ikki qatlam qilib ishlash ildiz bachkili begona o‘tlarga qarshi kurashda yuqori samara beradi. Erta bahorda nam saqlash uchun yer yetilishi bilan boronalash o‘tkaziladi. Ekish oldidan 1—2 kultivatsiya va ikki izli qilib boronalash o‘tkaziladi. Kul- tivatsiya begona o‘tlar yoppasiga paydo bo‘lganda o‘tkaziladi.
O‘g‘itlash. Kungaboqarni o'g'itlash tizimi — asosiy o‘g‘itlash, qa- torlab o‘g‘itlash va oziqlantirishdan iborat. Asosiy o‘g‘itlashda organik va ma’danli o‘g‘itlar yerni haydash oldidan solinadi. Organik o‘g‘itlar 1 gektarga 20—30 t solinadi va ulardan olingan qo‘shimcha hosil 2,5— 7 s/ga urug'ni tashkil qiladi. Kungaboqardan oldin ekilgan ekinlarga solingan go‘ngning keyingi ta’sirida urug‘ hosili 2—3 s/ga oshadi.
Ukrainada sug'oriladigan yerlarda o‘tkazi!adigan tajribalarda (Xer- son qishloq xo‘jalik instituti) azot, fosfor, kaliyni gektariga 40 kg so- lish kungaboqar urug'i hosilini 12,3—25,7 s/ga oshirgan.
Azot o‘sish jarayonini kuchaytiradi. Maysalar hosil bo'lgandan keyin azot va fosfor ko‘p talab qilinadi. Kaliy azot va fosfor birgalikda so- linganda ham o‘simlik tomonidan ko‘proq o‘zlashtiriladi. Ma’danli o'g'itlarning yillik me’yori N_4(b60, R₄₀_₆₀, K₄₀_₆₀ kg/ga.
Ekish bilan azot 10, fosfor 10—15 kg/ga qatordan 6—10 sm uzoq- likda, 10—12 sm chuqurlikda berish yaxshi natija beradi. Ekish bilan o‘g‘it berish SPCH—6 MF yoki SPCH—8 M seyalkalarida MTZ—80 traktori bilan beriladi.
Azotli o‘g‘itlar bilan savatchalarning hosil bo‘lish yoki gullash faza- sida oziqlantirish urug'da moyning kamayishiga olib keladi. Shuning uchun oziqlantirish sifatida granulalangan superfosfat 1 s/ga yoki 2,5— 3 s/ga parranda go‘ngi solinadi. Oziqlantirish savatchalarning hosil bo'lish fazasida o'tkaziladi.