Muallifdan

GAP 
 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
148 
148
So‘zlar vositasida anglatilgan fikr 
gap
deyiladi. Muomala 
vositasining eng kichik birligi gap hisoblanadi. Gap nisbiy 
tugallangan fikrni bildiradi. Gap quyidagi xususiyatlarga ega:
1.
Gap muomala vositasining eng kichik, asosiy birligidir. 
2.
Nisbiy tugallangan fikrni ifodalaydi.
3.
Grammatik shakllangan bo‘ladi (bosh va ikkinchi darajali 
bo‘laklardan iborat). 
4.
Tugallangan ohang bilan aytiladi. 
Gap quyidagicha tasniflanadi. 
I. 
Ifoda maqsadiga ko‘ra
quyidagi turlarga bo‘linadi: darak gap, 
so‘roq gap, buyruq gap. 
1.
Darak gap
xabar, darak mazmunini bildiradi. 
Yozuvda darak gapning oxiriga nuqta qo‘yiladi: Majlislar zaliga 
talabalar yig‘ilishdi. 
2.
So‘roq gap
so‘zlovchi o‘zi bayon qilgan fikriga 
suhbatdoshining munosabatini bilishga qaratilgan bo‘ladi. So‘roq 
gaplar quyidagicha shakllanadi; a) so‘roq olmoshlari yordamida: 
O‘sha vaqtda necha yoshda eding? b) -mi, -chi, -a, -ya (so‘roq 
yuklamalari) ishtirokida: Manzura kelmadimi? v) so‘roq ohangi 
yordami bilan; -Uyga mehmon keldi. -Mehmon keldi? 
So‘roq gaplar asosan dialoglarda (birdan ortiq kishining o‘zaro 
muloqotida) qo‘llanadi. So‘roq gapning oxiriga so‘roq belgisi 
qo‘yiladi. So‘roq gaplarning ba’zi ko‘rinishlari javob talab qilmaydi; 
bunday gaplarning o‘zida yashirin tarzda javobi bo‘ladi. Bunday 
so‘roq gaplar
ritorik so‘roq gaplar
deyiladi. Ritorik so‘roq gaplar 
mazmuniga ko‘ra ikki xil: 
a) tasdiq mazmunidagi ritorik so‘roq gaplar. Bunday gaplarning 
berilishi inkor shaklida bo‘ladi: Onani kim sevmaydi? (Onani hamma 
sevadi); 
b) inkor mazmunidagi ritorik so‘roq gaplar. Bunday gaplar tasdiq 
shaklida bo‘ladi: Tinch uyda janjal bo‘lishini kim istaydi? (Tinch 
uyda janjal bo‘lishini hech kim istamaydi). 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
149 
149
3. 
Buyruq gap 
buyruq, undash, taklif, maslahat, chaqiriq, iltimos, 
yalinish mazmunida bo‘ladi: Yomon kunga qo‘yma, o‘rtoqjon, 
Toki yig‘ib olayin darmon. 
Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. 
Buyruq gaplarniing kesimi asosan buyruq maylidagi fe’l bilan 
ifodalanadi. Buyruq gaplarning oxiriga ko‘pincha undov, ba’zan 
nuqta qo‘yiladi.