Antonimlar O‘zaro qarama-qarshi(zid) ma’noli so‘zlar antonimlar deyiladi.
So‘zlarning bunday munosabati antonimiya deyiladi. Antonimlar 3
xil belgiga ega: 1) shakli( fonetik strukturasi) jihatidan har xillik; 2)
Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish
www.ziyouz.com
kutubxonasi
95
95
ma’no jihatdan har xillik: 3) ma’nodagi o‘zaro zidlik. Uchinchi belgi
antonimlarni o‘zaro birlashtiradi, zid ma’nolilikni yuzaga keltiruvchi
asosiy belgi hisoblanadi.
Ko‘p ma’noli so‘z har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim so‘zlarga
antonim bo‘lishi mumkin. Masalan, qattiq so‘zi bir ma’nosida
yumshoq so‘ziga, boshqa bir ma’nosida saxiy so‘ziga antonim
bo‘ladi. Boy o‘lgudek
qattiq edi.
Bir so‘z o‘zaro sinonim so‘zlar bilan yoki o‘zaro sinonim so‘zlar
boshqa sinonimlar bilan antonimik munosabat hosil qiladi: xursand-
xushvaqt-shod-xurram-xushnud-xafa.
Sinonimiyada so‘zlarning bir xil ma’nosi asosidagi birligi
sinonimlik qatorini hosil qilsa, so‘zlarning o‘zaro zid ma’nosi
asosidagi birligi antonimik juftlikni yuzaga keltiradi.
Antonimlik faqat bir turkumdagi so‘zlar orasida sodir bo‘ladi:
do‘st-dushman.
Qarama-qarshi ma’noli affikslar ham antonim bo‘ladi: odobli-
beodob, kuchli-kuchsiz.
Keldi-kelmadi kabi so‘zlar antonim bo‘lmaydi, ular fe’lning
bo‘lishli va bo‘lishsiz shaklidir.
Paronimlar Aytilishi (talaffuzi) bir-biriga o‘xshash, ammo yozilishi va
ma’nosi har xil bo‘lgan so‘zlar paronimlar deyiladi;
yuvindi-yuvundi, fakt-pakt, abzal-afzal, yoriq-yorug‘, quyulmoq-quyilmoq, arch-art, otalik-otaliq .
Tarixiylik jihatdan o‘zbek tili leksikasi Tarixiylik jihatdan o‘zbek tili leksikasi 3 xil:
1)
zamonaviy qatlam.
2)
eski qatlam.
Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish
www.ziyouz.com
kutubxonasi
96
96
3)
yangi qatlam.
