Müasir fəlsəfə problemləri” şöbəsi MÜASİr fəLSƏFƏ, elm və MƏDƏNİYYƏT: postqeyri-klassik epistemologiYA

Abbasov A. The evolution of the society and the world: postneoclassical view

It is partly philosophy's fault in today's serious negative events of global and social development, in particular philosophy's non-intervention, contemplative attitude toward the processes and phenomena taking place, its unpardonable closing on its "own", allegedly traditional problems. The new, postneoclassical stage of the development of philosophy and science which is closely connected with not only natural science problems of the present but also with social-humanitarian ones, enables philosophers to take more active living position, to reveal the real essence of the world problems and globalization processes. In this connection, our national philosophers have to take part in the elaboration of modern epistemology and its introducing in scientific practice, cognitive space of comprehension and creation of social reality.

The issues under consideration are analyzed in the paper first of all on the basis of the philosophy of complexity and complex systems theory, as well as the conception of critical-synergetic thinking, which on the author's opinion, are especially significant attributes of postneoclassical epistemology.

Bəşirov T. İdrak subyektinin konkretləşdirmə prinsipi.

İstisnasız olaraq bütün elmlərdə insan amilinin, insan ölçüsünün mövcudluğu dünya haqqında biliklərin vəhdəti, onların vəhdətinin obyektiv əsasdır. Bununla da humanitar və təbiət elmlərinin arasındakı uçurumun dəf olunması problemində əhəmiyyətli hərəkətlilik hiss olunur. Belə uçurumun dəf olunmasının əsası insan özüdür, çünki elmlərin vəhdəti son nəticədə insani əsasa malikdir –bütün elmlər insan tərəfindən və insan üçün inkişaf edir. Onlar özlərində insan təbiətinin inikasını daşıyır, onun mahiyyətinin ifadəsidir və insan fəaliyyətinin bu və ya digər formasında əşyaviləşirlər.

İnsan idrakın hər bir tipində məcmusu elə özü olan dünyaya münasibətini dərk edir. Bu tərif insan mahiyyətinin ictimai münasibətlərinin məcmusu kimi Marks tərifinin dünya ilə insan münasibətlərinin bütün çoxobrazlığına genişləndirilməsidir. Təkcə ictimai münasibətləri deyil, onların bütün çoxobrazlığını nəzərə alaraq insan mahiyyətini onun dünya ilə əhəmiyyətə malik bütün münasibətlərinin məcmusu kimi təyin etmək olar.

Əgər bizim bütün biliklərimiz və nəzəriyyələrimiz insana uyğundursa, onda elmi həqiqət uyğun olaraq mütləq yox, insandan asılı olan nisbi –insan həqiqətidir.

Баширов Т. Принцип конкретизации субъекта познания.

Наличие человеческого фактора, человеческого измерения во всех науках без исключения, является объективной основой их единства, единства научных знаний о мире. Тем самым в проблеме преодоления разрыва между гуманитарными и естественными науками намечается существенное продвижение. Основой преодоления подобного разрыва является сам человек, поскольку единство наук имеет, в конечном итоге, человеческую основу - все науки развиваются человеком и для человека. Они носят на себе отражение человеческой природы, являются выражением его сущности и опредмечиваются в тех или иных формах человеческой деятельности.

В любом типе познания человек постигает свое отношение к миру; совокупностью этих отношений он и является. Данное определение представляется распространением марксова определения сущности человека, как совокупности общественных отношений, на все многообразие человеческих отношений с миром. Принимая во внимание не только общественные отношения, а все их многообразие, можно определить сущность человека как совокупность всех его значимых отношений с миром.

Если все наши знания и теории соотносительны к человеку, то научная истина, следовательно, является не абсолютной, а относительной, зависящей от человека, человеческой истиной.

Bashirov T. The principle of concretizing of the subject of cognition

The presence of a human factor, human dimension in all sciences without exception is an objective basis of their unity, the unity of scientific knowledge about the world. In that way, a considerable progress begins to take shape in the problem of overcoming of the gap between the humanities and natural sciences. Man himself is a basis of the overcoming of such a gap, since the unity of sciences ultimately has a human basis: all sciences are developed by man and for man. They carry a reflection of human nature, are an expression of human essence, are objectivated in various forms of human activities.

In any type of cognition man perceives his relation with the world, he himself is a totality of these relations. This definition is a spread of Marx's definition of human essence as a totality of social relations onto the whole variety of human relations with the world. Taking into account not only social relations but the whole of their variety, human essence can be defined as a totality of all significant man's relations with the world.

If all our knowledge and theories are correlative with man, then consequently the scientific truth is not an absolute one, but a relative human truth depending on man.

Abbasov Ə. Milli fenomenlərin dərki və şərhində adekvat epistemologiya zərurət. Hər bir cəmiyyətin mütərəqqi inkişafında bir sıra mühüm fenomenlərin doğru-düzgün anlaşılması, onlarin mahiyyətindən irəli gələn tələblərin qeyri-şərtsiz ödənilməsi olduqca əhəmiyyətlidir. “Millət”, “milli mənafe”. “milli maraqlar”, “milli ideya”, “millli ideologiya” və sair məfhumlar bu qəbildəndir. Belə milli fenomenlərin ardıcıl və sistemli öyrənilməsi, daşıdıqları məqsəd və vəzifələrə, məna-məzmuna uyğun onların ictimai praktikada reallaşdırılması, müəllifin fikrincə, müvafq epistemologiyanın yetərli olmasindan çox asılıdır. Bu missiyanı ödəyə biləcək idraki əsaslar, bir tərəfdən, məhz milli səciyyə daşımalı, yəni “milli epistemologiya” qismində olmalı, digər tərəfdən, bəşəri dəyərlərə sadiqliyi ilə yanaşı, müasir elmin inkişaf səviyyəsinə uyğunluğu ilə fərqlənməlidir. Problemə bu baxış bucağından yanaşan müəllif postneoklassik elmin, rasionallıq və obyektivlik anlamının yeni şərhinin əhəmiyyətini vurğulayır, xüsusən də mürəkkəblik fəlsəfəsinin milli fenomenlərin öyrənilməsində məhsuldar rolunu qeyd edir. Onun fikrincə, bilavasitə milli mahiyyətə malik olan kateqoriyaları mürəkkəblik fenomeni kontekstindən daha səmərəli və düzgün öyrənmək, tarixi və sosial zaman baxımından şərh etmək mümkündür.

Məqalədə ideya-idealların reallığı və onların paklığının gözlənilməsi məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir.

Аббасов А. Необходимость адекватной эпистемологии осмысления и трактовки национальных феноменов. В прогрессивном развитии любого общества правильное осмысление важнейших феноменов, безусловное удовлетворение требований, исходящих из их сущности, играют исключительную роль. «Нация», «национальная выгода», «национальные интересы», «национальная идея», «национальная идеология» и ряд других понятий – феномены именно такого рода. Последовательное и системное изучение таких феноменов, их эффективное функционирование и реализация в общественной практике, согласно истинной сущности, а также вытекающим из неё целям и задачам, во многом зависит от дееспособности используемой эпистемологии. Такая эпистемология, как понятийная и исследовательская основа, во-первых, должна носить национальную специфику, то есть выступать в качестве «национальной эпистемологии», во-вторых, наряду с верностью общечеловеческим ценностям, отличаться своим соответствием уровню развития современной науки. Автор, рассматривая проблему под этим углом зрения, обосновывает значимость постнеоклассической науки, новой трактовки понятий рациональности и объективности. Специально подчеркивается при этом плодотворная роль философии сложности в изучении национальных феноменов. По его мнению, категории, выражающие непосредственную национальную сущность, возможно более эффективно и правдиво осмыслить и трактовать в контексте исторического и социального времени именно на основе философии сложности.

В статье особое внимание уделяется соблюдению чистоты идей и идеалов, а также проблеме их реалистичности.