Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
30
sında ulu dil qohumluğunu istisna etmir. Zamir Osorovun özü 
də qırğız dili bazasında hindu və türk dilləri arasında paralellə-
rin olduğuna dair aşağıdakı kimi nümunələri misal göstərir: siu 
dakoto-, kuva türk, kuu (qovmaq), siu dakoto- basku türk- kəs 
(biç, bıçaq), siu dakoto- iç türk- eç, iç(əri), siu dakoto- ooç türk 
aş (yemək), siu dakoto- koş türk- kuş (quş), siu dakoto- çalan 
türk- yılan (çılan, ilan), siu dakoto- ti (dişləmək) türk- diş, tiş, 
siu dakoto- tata, türk- ata siu dakoto- ari, türk- arık (arıq), siu 
dakoto- qo, türk- qovmaq
1
. 
Bu cür paralelliyə qalmış olsa, türk dilləri ilə Avropa, Çin, 
Yapon, Koreya və digər dillər arasında müştərək elementlər tap-
maq olar. Bu halda iddia etmək olarmı ki, türk xalqlarının elə 
həmin xalqlar ilə də genetik qohumluğu vardır?
“Ulu dil” nəzəriyyəsinə görə sonrakı proseslərdə bir kök 
dilin üzərində böyük dil ailələri, məsələn, prahind-Avropa, pra-
türk, protosami və s. böyük dil ailələri formalaşmışdır. Görün-
düyü kimi, bu yanaşma yeni deyildir, Platondan tutmuş alman 
alimçiləri F.Ditsə və Şuxarta, oradan Marra qədər gələn və ma-
yasında diskriminasiya daşıyıcısı olan konsepsiyadan ibarətdir. 
Belə ki, bu nəzəriyyənin məntiqinə görə hər hansı böyük dil 
ailələrinin nümayəndələri özlərini “ulu dil”in varisləri adlandı-
ra bilərlər. Harada nüfuz güclüdürsə, fikir sahibi də o ola bilər. 
Həqiqət isə bunların arxasında gizli qalmağa məhkum olar. Ona 
görə də görülən işlərin əhəmiyyətini azaltmayaraq bütün nəzə-
riyyələri, fikir və mülahizələri, eləcə də indiyədək bu sahədə 
görülən işlərin nəticələrini ümumiləşdirib daha optimal variant 
tapmaqa ehtiyac vardır. 
“Ulu dil” axtarışı üzrə aparılan tədqiqatlarda oxşar sözlərin 
aktiv kontakt və alınma prosesinin, həmçinin, qədim insanların 
ətraf aləmi bir vəhdət təşkil edən düşüncə ilə qavramasının mə-
hulu olduğu da göstərilir. Məsələn, Sergey Anatolyeviç Starostin 
1 
Замир Осоров. Киргизы и индейцы. www. проза. ру (рор/0328/1437.

---