Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Linqvistik tipologiya
33
cür dillərin zamanını daha qədimə apardıqda belə çıxır ki, elə 
bütün dillər eyni mənşədən törəyib və sonralar bu dillər ayrılıb 
müstəqil dillərə çevriliblər. Morris Svodeş, hətta, bu dillərin ya-
ranma zamanını təyin etmək məqsədi ilə müvafiq düsturlar da 
müəyyənləşdirmişdir. Onun qlottoxronologiya barədəki fikirlə-
ri aşağıdakı əsərlərində ümumiləşdirilib: 1.”Лингвистические 
связи Америки и Евроазии”,-“Етимология”, 1964, 1965; 2. 
Лексикостатистическое датирование этнических контактов 
– “Новое в лингвистике”, вып. 1. М., 1960. 
Dilin yaranması barədəki bütün fikir və mülahizələri müqa-
yisə edərək aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar:
1. Dilin yaranması yer üzündə insanın yaranması ilə bağlı-
dır. İnsan nə zaman yaranmışdır və necə yaranmışdır? – sualla-
rına isə cavab olmadığı faktdır. Onda insanın nədən yaranması 
sualına cavab tapılmalıdır. Bu sualın cavabı isə maddi aləmin 
özündədir. Yəni yer üzündə bitkidən tutmuş insana qədər nə 
varsa hamısı maddi aləmin məhsuludur. Görünür, zaman-zaman 
yer üzündə maddi aləmin bizə məlum olmayan elementlərinin 
qaynayıb-qarışmasından, qarşılıqlı mübadiləsindən müəyyən 
müddətə həm bitki ötrüyü, həm heyvanlar, suda-quruda yaşayan 
canlılar, həm də insanlar yaranmışdır. “Quran”ın 36-cı (Yasin) 
surəsinin 33-cü ayəsində deyilir ki, “Ölü torpaq onlar üçün (in-
sanlar üçün) bir dəlildir. Biz onu (yağışla) dirildir, oradan (arpa, 
buğda, düyü və s. kimi) dənələr çıxardırıq, onlar da ondan yeyir-
lər”. Görünür, doğrudan da təbiətdə elə bir hadisə baş vermişdir 
ki, yer maddəsi ilə göy maddəsinin təmasından min və milyon 
illər ərzində bitki örtüyü, insanlar və digər canlı məxluqlar ya-
ranmışdır. Ancaq bütün canlılardan fərqli olaraq təfəkkür sahi-
bi kimi yaranmış insanlar sonrakı dövrlərdə böyük kəşflər əldə 
etmələrinə baxmayaraq özlərinin yaranmaları haqqında heç bir 
məlumata malik ola bilməmişlər. Böyük mütəfəkkir Məhəmməd 
Füzuli də belə deyir ki, 

---