Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

85  2 ^ *

---

Mübariz  Yusifov

şifahi  nitq  apancı  olduğundan  strukturda  dəyişiklik  baş 

verirdi.  Bir  tərəfdən  şifahi  dilin  sərbəstliyi  ауп-ауп  nitq 

areallannda fərqlənmənin (dialekt və işvə fərqlərinin) baş alıb 

getməsinə  səbəb  olurdu,  digər tərəfdən,  dilin  daxili  imkanları 

hesabına zənginləşməsində  ləngimələr baş  verdiyi  üçün ərəb- 

fars  elementləri  dil  strukturuna  daxil  olmaqda  davam  edirdi. 

Bununla  birlikdə,  el  aşıqları  ana  dilində  söz  qoşub  sazm 

dilində  səsləndirir,  el  ağsaqqalları  nağıl  və  dastan  yaradır, 

müdriklər  mənəviyyat  xəzinəmizə  atalar  sözləri,  zərbi- 

məsəllər,  hikmətli  sözlər gətirir,  ağbirçək  nənələrimiz bayatı 

çağırır,  analarımız  beşik  başında  layla  çalırdılar.  Anadilli 

mənəvi  sərvətlərimiz,  məişət  adət  ənənələrimiz  məhz  bu 

təbəqənin  vasitəsi  ilə  öz  varisliyini  davam  etdiridi.  Bəs  Ni­

zami  nə  edirdi.  Öz  əsərlərin  fars  dilində  yazan  Nizami  öz 

xalqına xidmət edə bilirdimi? Ələbəttə ki, xidmət edirdi.  Əgər 

Nizami  öz  dövründə,  Azərbaycan  dilinin  dövlət  dili  kimi 

işlədilmədiyi məqamda,  şeir,  sənət dili,  elm dili kimi  sayılma­

dığı  bir  dövrdə,  iran  təmayüllü  hökmdarlann  Azərbaycana, 

Azərbaycan  dilinə  rəğbət  göstərmədikləri  bir  məqamda 

Azərğaycan  dilində  yazsa  idi  onun  yazıları  səssiz-səmirsiz 

itib-batardı.  Digər  tərəfdən,  onu  nəzərə  almaq  lazımdır  ki, 

Nizami  fars  dilində  yazsa  da  onun  irançılıq,  farsçılıq  meyli 

olmamışdır. 

Əsərlərinin  heç  yerində  İrana,  irançılığa, 

farsçılığa  xüsusi  rəğbət  görünmür.  Necə  ki,  Firdovsinin 

türkçülüyə,  Azərbaycançılığa  rəğbəti  yox  idi.  Nizaminin  fars 

dilində  yazması  onun Azərbaycançılıq  ideyalarını  yayması  və 

təbliğ  etməsi  üçün  bir  vasitə  idi.  Fars  dili  Nizami  dövründə 

Hindistandan,  Çindən,  Orta  Asiyadan,  Kiçik  Asiyadan  tutmuş 

ərəb ölkələrinə kimi, hətta,  az qala Avropaya kimi  olan böyük 

bir  ərazidə  anlaşılırdı.  Onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki, 

Nizami  dövründə  Şərq  ölkələri  dünya  sivilizasiyasının 

mərkəzi 

sayılırdı. 

Deməli, 

Nizami 

öz 

əsərlərində 

Azərbaycançılıq  ideyalarını 

Şərqdən  beynəlxalq  aləmə 

çıxarırdı.  Avropada  intibah  dövrü  başlandıqda  isə  Nizami 

ideyaları,  artıq  Şərqdən  Qərbə  doğru  irəliləməyə,  tanınmağa

86