Mühazirə -1 FİZİKİ-KİMYƏVİ analiZİn predmet və VƏZİFƏLƏRİ

İnkonqruent birləşmə əmələ gətirən üçlü kondensləşmiş 
sistemlər
Əgər A – B – C üçlü sistemində A ilə B arasında kimyəvi qarşılıqlı 
təsir nəticəsində ikili inkonqruent əriyən birləşmə əmələ gələrsə, 
eyni zamanda üçlü sistemdə maye halda tam həllolma, bərk halda 
isə həllolma baş vermirsə, onda belə hal üçün diaqramın görünüşü 
şəkil 3-dəki kimi olacaqdır. Şəkildən göründüyü kimi ikili 
konqruent birləşmə əmələ gələn üçlü sistemin hal diaqramında 
olduğu kimi burada da dörd ilkin kristallaşma A, B, C və S 

---

19 
fazalarının sahələri mövcud olur. Eyni zamanda beş ikinci 
kristallaşma sərhəd əyrisi və iki üçlü nonvariant nöqtə mövcuddur. 
Bu nöqtələrin mövqelərini araşdırsaq, aşağıdakıları alarıq: Əvvəlki 
diaqramdan (şəkil 1) fərqli olaraq CS kəsiyi kvazibinar deyil və üçlü 
nonvariant nöqtə P onunla müvazinətdə olan CBS fazalarının əmələ 
əgitrdikləri üçbucağın daxilində deyil, ACS üçbucağınd yerləşir. 
Üçlü evtektikada C, A və S bərk fazaları M maye faza ilə M ↔ C + 
A + S tənliyi üzrə tarazlıqda olmaqda üçlü ektektik mayenin tərkibi 
üç bərk fazanın əmələ gətirdikləri tərkib üçbucağın daxilində 
yerləşir.
(E) M ↔ C + A + S 
(P) M + B ↔ S + C 
1)
C-komponentinin 
kristallaşma 
sahəsi 
2)
A-nın 
kristallaşma 
sahəsi 
3)
S-in kristallaşma 
sahəsi 
4)
B-nin 
kristallaşma 
sahəsi 
Şəkil 3. İnkonqruent ikili birləşmə əmələ gəldikə üçlü sistemin hal 
diaqramı 
Nonvariant inkonqruent proses zamanı bəzi fazalar həll olub, 
digərləri isə kristallaşırsa, bu tarazlıq peritektik proses adlanır. 
Maye fazanın halını müəyyən edən nöqtə peritektik nöqtə və ya 
sadəcə olaraq, peritektika adlanır. Üç bərk faza ilə tarazlıqda olan 
məhlulu soyutduqda, bir faza həll olursa və iki faza bərk hala 
keçirsə, ona bikenetik məhlul deyilir. Əgər məhlulda iki faza həll 
olub, bir faza isə çökürsə bu halda məhlulu trikenetik adlanır. 

---

20 
Bikenetik məhlul ilə istilik mübadiləsi olduqda M + B ↔ S + C 
tənliyi üzrə P nöqtəsində nonvariant tarazlıq baş verir.
Şəkil 4. İkiqat yüksəklik nöqtəsi 
Qızdırdıqda isə yuxarıdakıların əksinə V
1
və V
3
həll olacaq, eyni 
zamanda V
2
ayrılacaqdır. Beləliklə, M və konqruent fazaları deyil, 
inkonqruetn olurlar. Bu fazalar arasında baş verən proses isə 
inkonqruentdir.