Mühazirə 1 Rİyaziyyat təDRİSİ metodikasinin elmlər arasindaki mövqeyi VƏ TƏDQİqat metodlari

Riyaziyyat tədrisi metodikasının digər elmlərlə əlaqəsi
Riyaziyyat təlimi metodikası fəlsəfə, riyaziyyat, psixolo­giya, pedaqogika, məntiq, informatika, riyaziyyat tarixi və in­san fiziologiyası kimi elmlərlə əlaqəlidir.
Fəlsəfə, xüsusən, onun tərkib hissəsi olan idrak nəzəriy­yəsi metodik tədqiqatlarda və riyaziyyat təlimində istifadə olu­nur. Elmi idrak metodları-analogiya, ümumiləşdirmə, konkret­ləşdirmə, mücərrədləşdirmə və s. riyaziyyat təlimində də geniş istifadə olunur. Hətta ilk baxışda riyaziyyat təlimi metodikasın­dan tamamilə uzaqda olan fəlsəfi müddəalar səciyyəvi riyazi fəaliyyətin əsasında durur. Fəlsəfənin “inkarı inkar qanunu” qurma məsələləri həllinə uyğundur.
Metodik problemlərin həllinə dialektik yanaşma riyazi təhsilin məqsədi və məzmunu arasındakı münasibəti müəyyən etməyə imkan verir. Fəaliyyətli yanaşma bilik böhranını aradan qaldırır. İnformasiya bilikləri fəaliyyət bilikləri tərəfindən inkar edilir. Biliklərin fəaliyyət konsepsiyası anlayışların formalaş­ması, isbat təlimi və məsələ həlli probleminin həllini hərəkətə gətirir.
Riyaziyyat təlimi metodikası öz problemlərinin həllində düzgün təfəkkür qanunlarını tədqiq edən məntiqə əsaslanır. “İfadə”, “teorem”, “isbat”, “tənlik”, “çıxarış qaydası” kimi an­layışlar məntiqi anlayışlardır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, məntiqdə və riyaziyyat təlimi metodikasında istifadə edilən ey­ni terminlər müxtəlif məzmunlu anlayışları işarə edə bilər. Mə­sələn, məntiqdə isbat anlayışına ənənəvi olaraq sonlu nəzəri təkliflər ardıcıllığı kimi baxılır. Bu təkliflərin hər biri ya ak­siomdur, ya da hər hansı çıxarış qaydası üzrə əvvəlki təklifdən alınır. Lakin riyaziyyat təlimi metodikasında bu fenomenin baş­qa mənası vardır.
Riyaziyyat təlimi metodikasının pedaqogika ilə, xüsusən, didaktika ilə əlaqəsi daha mürəkkəbdir. Didaktikada təlimi səciyyələndirən əsas münasibət “tədris-öyrənmə”dirsə, metodi­kada tədris-“tədris material-öyrənmə”dir. Didaktikanın əsas münasibəti metodikanın əsas münasibətindən onunla fərqlənir ki, ümumdidaktik qanunauyğunluqlar birbaşa metodikaya kö­çürülə bilməz. Qeyd etmək lazımdır ki, eyni bir qanunauyğun­luğun müxtəlif tədris metodikalarına təsirinin öz xüsusiyyəti olacaqdır. Öz növbəsində tədris materiallarının məzmununa nə­zərən invariant olan metodik qanunauyğunluq ümumdidaktik qanunauyğunluq statusu ala bilər. Deyilənlər tərbiyə qanunları­na da aiddir. Bu baxış daha mürəkkəbdir. Məlumdur ki, tərbiyə nəzəriyyəsinə əqli tərbiyə, estetik tərbiyə və i.a. daxildir. Onla­rın hər birinin öz qanunları vardır ki, metodik analoqlar, burada pedaqoji qanunauyğunluqlardan fərqli ola bilər. Çətinlik ondan ibarətdir ki, metodikada bütün bu nəzəriyyələr sintez olunmalı­dır. Bu isə metodik qanunauyğunluğun ayrılması problemini mürəkkəbləşdirir.
Analoji olaraq, anlayışın məzmunu didaktikada və meto­dikada fərqli ola bilər. Məsələn, didaktikada təlim metodları təhsil məqsədlərinin əldə edilməsinə istiqamətlənən müəllim və şagirdlərin fəaliyyət üsullarıdır. Metodikada isə təlim metodları idrak və tərbiyə məsələlərinin həllinə istiqamətlənən tədris ma­terialının və müəllimlə şagirdlərin qarşılıqlı əlaqəli fəaliyyət üsullarıdır.
Riyaziyyat təlimi metodikası seçilən materialı yalnız məntiqi əsaslandırmır, o həm də yaddaş, təfəkkür, diqqət və i.a. qanunauyğunluqlarından, yaş qrupunun fərdi xüsusiyyətlərin­dən istifadə edərək onu bu və ya digər sinfin şagirdlərinin xüsu­siyyətlərini uyğunlaşdırır. Deməli, riyaziyyat psixologiya ilə əlaqəlidir. Şagirdə diqqətin güclənməsi, onun inkişafı, özünü­dərk etməsi, həyatda öz yerini axtarması və tapması bacarığının tərbiyəsi ilə səciyyələnən şəxsə istiqamətlənən təhsilin daxil edilməsi ilə əlaqədar psixologiyanın riyaziyyat təlimi metodika­sına təsiri güclənir.
Orta riyazi təhsilin məzmununa riyazi anlayışlar, teoremlər, aksiomlar daxil olduğundan-riyaziyyat təlimi metodikası riyaziyyatla və riyaziyyat tarixi ilə əlaqəlidir. Metodika özünün məzmununu riyaziyyatdan götürür, riyaziyyat tarixi isə tədris fənninin qurulmasında bu və ya digər riyazi faktların kəşfi və əsaslandırılmasında baş verən çətinlikləri nəzərə almağa kömək edir. Riyaziyyatın inkişafı riyaziyyat təlimi metodikasına təsir göstərir. Yeni yanaşmaların, riyazi ideyaların meydana gəlməsi məktəb riyazi təhsilinin məzmununda dəyişmələrə səbəb olur. Lakin, təcrübənin göstərdiyi kimi, metodikada yeni riyazi konsepsiyaların nəzərə alınmasına çox ehtiyatla yanaşmaq lazımdır.
Son vaxtlar informasiyaların alınması, saxlanılması, çe­vrilməsi, ötürülməsi və istifadə edilməsini öyrənən informatika­nın inkişafı ilə əlaqədar onun riyaziyyat təlimi metodikasına tə­siri güclənir. Bir tərəfdən, bu təsir müəyyən təfəkkür tərzinin formalaşması, bir dildən digər dilə çevrilmə təlimi, kompüter­dən istifadə edilməsi ilə əlaqədar bir sıra problemlər yaradır, digər tərəfdən isə-metodika riyaziyyat təlimi səmərəsinin yük­səldilməsinə xidmət edən yeni səmərəli vasitə və hətta infor­masiya texnologiyaları alır. Riyaziyyat təlimi metodikası öz tədqiqatlarında
fiziologi­yanın dəlilləri və sübutlarının nəzərə almaya bilməz.