Mühazirə 1 Spektroskopik metodlar

Mühazirə 1


Spektroskopik metodlar
Spektroskopiya fizikanın işığın canlı və cansız maddələrlə qarşılıqlı təsirinə əsaslanan kəmiyyət və keyfiyyət analizi üsullarını əhatə edən elektromaqnit şüalanma spektrlərinin öyrənilməsinə həsr olunmuş bölməsidir. Bütün kimyəvi birləşmələr elektromaqnit şüalanması ilə qarşılıqlı əlaqədə olur, onun axınının intensivliyini azaldır. Elektron spektrlərin spektral parametrlərindəki dəyişikliklərin müşahidəsi naməlum tərkibli nümunələrin daha ətraflı tərkibini yaratmağa imkan verir. Spektrofotometrik analiz metodu - monoxromatik şüalanmanın, yəni spektrin görünən və UV bölgələrində bir dalğa uzunluğuna malik şüalanmanın udulmasına əsaslanır. Spektroskopiya üsullarını şərti olaraq iki qrupa bölmək olar:

1. 
   Sərbəst atomların valent elektronlarının enerjisinin dəyişməsinə əsaslanan optik atom spektroskopiyasının üsulları.
   
2. 
   Spektrin rentgen bölgəsində olan daha yüksək enerjili radiasiyanın təsiri altında daxili qabıqlarda elektronların həyəcanlanmasına əsaslanan üsullar.
   

Spektroskopiya - fizikanın və analitik kimyanın radiasiyanın (o cümlədən elektromaqnit şüalanması, akustik dalğalar və s.) maddə ilə qarşılıqlı təsirinin spektrlərinin öyrənilməsinə həsr olunmuş bölmələridir. Spektral analiz kimya, astrofizika, metallurgiya və s. sahələrdə geniş istifadə olunur. Spektrlərdən bir neçə kimyəvi element aşkar edilmişdir. Hər bir kimyəvi elementin atomları ciddi şəkildə müəyyən edilmiş rezonans tezliklərinə malikdir, bunun nəticəsində məhz bu tezliklərdə işıq saçır və ya udurlar. Bu, spektroskopda hər bir maddə üçün xarakterik olan müəyyən yerlərdə, spektrdə xətlərin (qaranlıq və ya işıqlı) görünməsinə səbəb olur. Xətlərin intensivliyi maddənin miqdarından və hətta vəziyyətindən asılıdır. Kəmiyyət spektral analizdə sınaq maddəsinin tərkibi spektrlərdəki xətlərin və ya zolaqların nisbi və ya mütləq intensivliyi ilə müəyyən edilir. Optik spektral analiz nisbi icra asanlığı, sürət, analiz üçün nümunələrin kompleks hazırlanmasının olmaması və çox sayda element üçün analiz üçün tələb olunan az miqdarda maddə (10-30 mq) ilə xarakterizə olunur. Buraxma (emissiya) spektrləri maddənin buxar vəziyyətinə keçməsi və maddənin +1000⁰ C- dən +10000 °C-yə qədər qızdırılması ilə elementlərin atomlarının həyəcanlanması ilə əldə edilir. Cərəyan, qığılcım, alternativ cərəyan qövsü keçirən materialların təhlili zamanı spektrlərin həyəcanlanma mənbələri kimi istifadə olunur. Məhlulların təhlili üçün müxtəlif qazların alovlarından geniş istifadə olunur.
Spektrlərin növlərinə görə emissiya və udma spektroskopiyası fərqlənir. Birincisi həyəcanlanmış atomların, ionların və molekulların emissiya spektrlərini, ikincisi - absorbsiya spektrlərini araşdırır.
Dalğa uzunluğu diapazonlarına görə (azalan qaydada) radiospektroskopiya, mikrodalğalı, infraqırmızı, ultrabənövşəyi və rentgen spektroskopiyası fərqlənir.