MühaziRƏ 1 Texnogen maddələrin yanma qanunauyğunluqları

Yanar maddələrin tərkibi

Yanma proseslərinin hesablanması zamanı yanar maddə­lərin tərkibini bilmək vacibdir. Sadə qazın tərkibində 100 % yanar maddə olur və o, molekulun quruluşunu əks etdirən kimyəvi formulun köməyi ilə identifikasiya edilir. Tərkibində ancaq hidrogen atomları olan sadə qazın tərkibi aşağıdakı kimi göstərilir:

а) həcmə görə faizlə:

, həcm %.

b) həcm payı ilə:

,

c) kütlə faizi ilə:

, küt %.

d) kütlə payı ilə:

.

Sədə tərkibli maye və bərk maddələr analoji təsvir olunur. Belə qaz qarışığının tərkibində yanan və yanmayan molekullar olur. Onlar müvafiq kimyəvi formulların köməyi ilə identifikasiya olunur. Tərkibində metan, etan, azot, karbon qazı və su buxarı olan təbii qazın tərkibini aşağıdakı tənliklə ifadə etmək olar:

а) həcmə görə faizlə:

, %,

burada – ilkin tərkibli təbii qazda müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, karbon qazı və su buxarının həcm faizi ilə miqdarıdır.

b) həcm payı ilə:

burada – ilkin tərkibli təbii qazda müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, karbon qazının və su buxarının həcm payı ilə miqdarıdır.

c) kütlə faizi ilə:

, %,

burada – ilkin tərkibli təbii qazda müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, karbon qazının və su buxarının kütlə faizi ilə miqdarıdır.

d) kütlə payı ilə:

,

burada – təbii qazda müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, karbon qazının və su buxarının kütlə payıdır.

Ümumiləşmiş halda, qaz qarışığı üçün tənlik aşağıdakı kimi olacaq

,%

burada k – qaz qarışığı tərkibində molekulların nömrəsi, K – qaz qarışığı tərkibində molekulların sayıdır.

Kütlə vahidindən həcm vahidinə keçərkən hesabat aşağıdakı düsturun köməyi ilə aparılır:

burada – molyar həcm; – molekul kütləsi; qa­rışığın müvafiq olaraq molekul kütləsi və molyar həcmidir.

İlkin tərkibli qaz qarışığını quru və yanar hissəyə ayırmaq olar. Təbii qazın misalında quru hissənin tərkibi aşağıdakı kimi göstərilə bilər:

а) quru hissənin həcm faizi ilə tərkibi

, %,

burada – quru təbii qazın tərkibində müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, və karbon qazının həcm faizidir.

b) quru hissənin həcm payı

,

burada – quru təbii qazın tərkibində müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, və karbon qazının həcm payıdır.

c) quru hissənin faizlə kütləsi

, %,

burada – quru təbii qazın tərkibində müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, və karbon qazının faizlə kütləsidir.

d) quru hissənin kütlə payı

,

burada, – quru təbii qazın tərkibində müvafiq olaraq metanın, etanın, azotun, və karbon qazının kütlə payıdır.

Təbii qazın yanan hissəsinin tərkibi aşağıdakı kimi göstərilə bilər:

а) yanar hissənin həcm faizi

, %,

burada – təbii qazın yanar hissəsində müvafiq olaraq metanın və etanın həcm faizidir.

b) yanar hissənin həcm payı

,

burada – təbii qazın yanar hissəsində müvafiq olaraq metanın və etanın həcm payıdır.

c) yanar hissənin kütlə faizi

,%,

burada – təbii qazın yanar hissəsində müvafiq olaraq metanın və etanın kütlə faizidir.

d) yanar hissənin kütlə payı

,

burada – təbii qazın quru hissəsində müvafiq olaraq metanın və etanın kütlə payıdır.

Maddənin həcmi onun miqdarını təyin edən müəyyən termiki şəraitə uyğun olmalıdır. Adətən, maddənin miqdarını və həcmini normal termiki şəraitdə – 101,3 kPа təzyiqdə və 273 K temperaturda müəyyən edirlər.

Növü və miqdarı məlum olmayan molekullardan ibarət olan mürəkkəb yanar maddələr molekula daxil olan atomların miqdarı ilə ifadə olunur. Mürəkkəb texnogen maddələrin quruluşunu müəyyən edən atomlara birinci növbədə karbon, hidrogen, oksigen, azot, kükürd, həmçinin də flüor, xlor, brom və b. aid edilir. Mürəkkəb yanar maddələri üzvi quru və yanar hissəyə ayırmaq olar, piroliz zamanı uçucu maddələr və bərk qalıq əmələ gəlir.

Yanar maddənin üzvi tərkibi kütlə faizi ilə aşağıdakı elementlərin cəmi şəklində verilir:

, %,

burada – maddənin üzvi komponentlərində müvafiq olaraq karbonun, hidrogenin, azotun, oksigenin və kükürdün faizlə miqdarıdır.

Yanar maddənin, yanar tərkibi kütlə faizi ilə aşağıdakı elementlərin cəmi şəklində verilir:

, %.

Yanar maddənin quru tərkibi kütlə faizi ilə aşağıdakı elementlərin cəmi şəklində verilir:

, %,

burada – kül qalıqlarının yanmasından sonra alınan yanma­yan komponentlərin faizlə miqdarıdır.

Yanar maddənin ilkin tərkibi kütlə faizi ilə aşağıdakı komponentlərin cəmi şəklində verilir:

, %,

burada – yanar maddənin ilkin tərkibində suyun kütlə faizi ilə miqdarıdır.

Komponentlərin miqdarının bir tərkibdən digər tərkibə hesablanması kütlənin itməməsi qanununa əsasən aparılır, məsələn



Digər komponentlər və tərkiblər üçün də hesabat analoji yolla aparılır.