Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

dispers faza, həcmində paylanma baş verən faza dispers mühit adlanır. Dispers 

sistemlər dispersliyə görə fərqləndirilirlər: 

 

 

a- hissəciklərin diametridir. Bəzən dispers sistemlər xüsusi səthlə 

xarakterizə olunurlar. 

 

 

Xüsusi səth hissəciyin səthinin sahəsinin onun həcminə olan nisbətidir. 

Aydındır ki, disperslik böyük olduqca xüsusi səth də böyük qiymətə malik olur. 

Dispersliyə görə dispers sistemlər 3 yerə bölünürlər:  

1.  Kobud dispers sistemlər. Bu halda hissəciklərin ölçüsü  a>10

-7 

m 

2.  Kolloid dispers sistemlər. Bu halda hissəciklərin ölçüsü  a=10 

-7



10 

-

9

m 

3.  Molekulyar dispers sistemlər a<10 

-9

m 

Kobud dispers sistemlər heterogendirlər, özbaşına əmələ gəlmirlər, 

termodinamiki davamsızdırlar. Heç bir süzgəcdən keçmirlər, dializə uğramırlar, 

adi mikroskopla, bəzən gözlə də görünürlər. Molekulyar dispers sistemlər 

özbaşına əmələ gəlirlər, termodinamiki davamlıdırlar, dializə uğrayırlar. 

Ultramikroskopda hissəciklər görünmür, bütün süzgəclərdən keçirlər. Bu 

sistemlər həqiqi məhlullar da adlanırlar. Onlar fiziki kimyada öyrənilir. 

Kolloid sistemlər ultramikroheterogendirlər. Bu sistemlərdə hissəciklər adi 

mikroskopda görünmürlər, ultramikroskopda görünürlər. Adi süzgəcdən keçirlər, 

ultrasüzgəclərdən keçmirlər. Termodinamiki davamsızdırlar, ancaq təbəqələşmə 

çox yavaş sürətlə baş verir. Kolloid sistemlərdə hissəciklər molekul, atom və 

---

ionlar kompleksindən ibarət olur ki, bu da mitsella adlanır. Hissəcikləri davamlı 

etmək üçün sistemə stabilizator əlavə olunur. Stabilizator hissəciyin səthində 

adsorbsiya olunaraq onların bir-biri ilə birləşməsinin qarşısını alır. Məs., bitki 

yağı ilə suyu qarışdırıb çalxalasaq alınmış dispers sistem tezliklə 

təbəqələşəcəkdir. Ancaq bu sistemə 2%-li sabun məhlulu əlavə etsək və 

çalxalasaq, alınmış dispers sistem davamlı olacaqdır. Burada sabun stabilizator 

rolunu oynayır. Sabun molekulunun qeyri-polyar  hissəsi yağ hissəciklərində həll 

olur. Polyar hissə suyun həcminə doğru yönəlir. 

Dispers faza və mühitin aqreqat halına görə 8 cür dispers sistem 

fərqləndirilir. Qazın qazda dispers sistemi mümkün deyil. Çünki bu sistemlər 

həmişə homogendirlər. 

Dispers faza və mühitin qarşılıqlı təsirinə görə liofil və liofob sistemlər 

fərqləndirilir. Liofil sistemlərdə dispers faza ilə mühit arasında qarşılıqlı təsir 

güclü olur. Buna misal olaraq zülalın suda məhlulunu göstərmək olar. Liofob 

sistemdə dispers faza ilə mühit arasında qarışılıqılı təsir zəif olur. Misal olaraq 

qızılın, kükürdün suda zollarını göstərmək olar (dispers faza bərk, dispers mühit 

maye olan kolloid sistemlər zollar adlanır). 

Qeyd etmək lazımdır ki, irimolekullu birləşmələrin məhlulları 

termodinamiki davamlıdırlar, özbaşına əmələ gəlirlər, homogendirlər, lakin 

bunlara baxmayaraq bu məhlullar kolloid kimyada öyrənilir, çünki bu məhlullar 

molekulyar –kinetik xassələrinə görə kolloid məhlullara oxşayırlar. Kolloid 

sistemlər təbiətdə geniş yayılmışdır. Qan, onurğa beyni mayesi, seliklər, torpaq, 

çörək, əksər ərzaq məhsulları, bulanıq su və s. kolloid sistemlərdir.