Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

Homogen Kataliz 

Homogen katalitik reaksiyalarda katalizatorun reaksiyanin sürətini artırması 

“aralıq birləşmələr” nəzəriyyəsi ilə izah olunur. Bu nəzəriyyəyə görə katlizator 

başlanğıc maddələrdən biri ilə reaksiyaya girərək aralıq birləşmə əmələ gətirir, 

sonra həmin birləşmə ikinci maddə ilə reaksiyaya girərək məhsulu əmələ gətirir 

və katalizator sərbəst şəkildə ayrılır. Məs:  

                                      A + B        AB 

---

reaksiyası katalizator (K) iştirakında aşağıdakı mərhələlərlə baş verir: 

                                               A + K       AK 

                                              AK + B        AB + K 

Burada K – katalizator; AK – aralıq birləşmədir. 

Aralıq birləşmələr adətən davamsız olur.  Ona görə də asanlıqla çevrilməyə 

məruz qalır. 

Katalizator iştirakında aktivləşmə enerjisi kiçik olur, buna görə də reaksiya daha 

sürətlə baş verir. Sürət dəfələrlə artır.   

Əgər katalizator iştirakında reaksiya bir neçə mərhələdə baş verərsə, yenə də 

hər bir mərhələnin aktivləşmə enerjisi ayrılıqda qeyri-katalitik reaksiyanın 

aktivləşmə enerjisindən xeyli kiçik olur. 

Katalitik reaksiya zamanı aktivləşmə enerjisinin kiçik olmasına səbəb odur 

ki, katalizator aralıq birləşmə əmələ gətirir və bu birləşmədə rabitə enerjisi 

başlanğıc maddələrin rabitə enerjisindən xeyli kiçik olur. Ona görə də 

birləşmənin məhsulara çevrilmə sürəti daha yüksək olur. 

Aralıq birləşmələr adətən davamsız olur. Sərbəst halda mövcud olmur 

(bəzən sərbəst alınır). Aralıq birləşmələrin mövcud olması və onların təbiəti 

haqqında fikirlər sistemin müəyyən fiziki-kimyəvi xassələrini ölçməklə 

müəyyənləşir. Məs; H

2

O

2  

-in parçlanmasında bixromat ionları (narıncı rənglidir) 

katalizatordur. Reaksiyanın gedişində narıncı rəng sarı rəngə çevrilir, reaksiya 

sonunda narıncı rəng yenidən bərpa olunur. Deməli, bu reaksiya zamanı aralıq 

xromat ionları (sarı) alınır.  

Homogen katalitik reaksiyalara misal olaraq  

                                                

𝑁𝑂

 

                            2 SO

2

 + O

2

          2 SO

3 

Burada aralıq NO

2 

birləşməsi kifayət qədər davamsızdır. 

Başqa misalı  nəzərdən keçirək. Asetaldehidin parçalanması reaksiyasında  

J

2  

katalizatordur. Reaksiya aşağıdakı mərhələlərlə baş verir: 

                          CH

3

CHO + J

2

         CH

3

J + HJ + CO 

                          CH

3

J + HJ         CH

4

 + J

2 

Yekun reaksiyanın tənliyi: 

---

                                            CH

3

CHO        CH

4

 + CO 

Katalizator olmadıqda reaksiyanın aktivləşmə enerjisi 191.1 

𝑘𝐶

𝑚𝑜𝑙

, 

olduqda 

isə 136.5 

𝑘𝐶

𝑚𝑜𝑙

 

olur. Katalizator iştirakında reaksiyanın sürəti 10

4

 dəfə artır. 

 

Homogen katalitik reaksiyalarda iki hal fərqləndirilir. 

1.  Alınmış aralıq birləşmə başlangıc maddələrdən biri ilə tarazlıqda olur. 

Məs; A+B-məhsul reaksiyasında 

 

Göründüyü kimi,aralıq AK birləşməsi başlangıc A maddəsi ilə tarazlıqda 

oiur.Düz 

 Və əks reaksiyaların sürətiəri 



1

=k

1

c

A

(c

K

-c

AK

)      (1)       



2

 =k

2

c

AK

  (2) 

Reaksiyanın ümumi sürəti bu tənliklə müəyyənləşəcək. 

Tarazlıq halında v

1

=v

2         

Reaksiyanın sürəti həmişə katalizatorun qatılığı ilə düz mütənasibdir . 

2.Aiınmış aralıq maddə başlanğıc maddələrlə tarazlıqda olmur. Belə aralıq 

maddələrə Vant – Hoff maddələri deyilir.Bu halda reaksiyanın kinetik tənliyini 

müəyyən etmək üçün stasionar qatılıq üsulundan istifadə edirlər.bu üsulda 

nəzərdə tutulur ki, aralıq maddənin qatılığı sabit olub , zaman keçdikcə dəyişmir.