MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

7.4. Pulun mahiyyəti, konsepsiyaları və funksiyaları
Pul nədir sualına ən sadə cavab belədir: «Pul adətən əm­təə və xidmətlər müqabilində mübadilədə götürülən şeydir».
Həqiqətən də, keçmişdə bir çox şeylər: balıqqulağı, fil sümüyü, duz, xəzlər və s. pul kimi istifadə olunurdu. Lakin bu cür cavab elmi deyil.
Pulun yaranmasının və mahiyyətinin rasionalistik və təkamül kimi elmi konsepsiyaları mövcuddur.
Rasionalistik konsepsiya pulun əmələ gəlməsini əmtəə mübadiləsində dəyərlərinin hərəkəti üçün xüsusi alətlərin lazım olduğuna əmin olan insanlar arasındakı razılığın nəti­cəsi kimi izah edir. Bu pula müqavilə kimi yanaşma ideyası XVIII əsrin sonlarına kimi hakim fikir olmuşdu.
Pulun yaranmasına subyektiv-psixoloji yanaşma bir çox müasir burjua iqtisadçılarının da görüşlərində özünə yer alıb. Belə ki, P.Samuelson pula süni sosial şərtilik kimi tərif verir. Amerika iqtisadçısı C.Helbreyt hesab edir ki, «pulun funksiyalarının nəcib metallara və digər cisimlərə şamil edilməsi insanlar arasındakı razılığın məhsuludur».
Pul - insanlar arasındakı razılığın məhsuludur.
Pulun yaranmasının təkamül konsepsiyasına əsasən onun yaranma tarixi ictimai əmək bölgüsünün, mübadilənin, əm­təə istehsalının inkişafının nəticəsidir. Mübadilənin və dəyər formalarının tarixi inkişaf prosesini araşdırarkən, əmtəənin ümumi kütləsindən pul rolunu oynayan və ümumi ekvivalent kimi qəbul olunan bir əmtəənin necə seçilib ayrıldığını başa düşmək olar.
Pul - ümumi ekvivalent rolunu oynayan xüsusi növ əmtəədir.
Ümumi ekvivalent əmtəənin istənilən digər əmtəəyə də­yişdirilə bilmə qabiliyyətini bildirir.
Müasir iqtisad elmi üçün pulun mahiyyətinin onun funk­siyalarından çıxarılması mövqeyi səciyyəvidir. Bu tezisi ingilis iqtisadçısı C. Hiks ifadə etmişdir.
Pul - pul kimi istifadə olunan şeydir. • •
Funksiyalar arasında iki başlıca, fundamental funksiya xüsusi rol oynayır:

• 
  dəyərin ölçüsü;
  
• 
  tədavül vasitəsi.
  

Nəzəri olaraq pulun təşəkkülü və mövcudluğu üçün bu iki funksiya lazımdır və kifayətdir, çünki onlar pulu dəyərin ifadəsi kimi (müqayisə edilə bilmə) və əmtəə satışını həyata keçirmə vasitəsi kimi xarakterizə edirlər. Pulun yığım vasi­təsi və tədiyə vasitəsi kimi digər funksiyaları əsas funksiyalar­dan törəmiş, ümumi əmtəə və xüsusilə də pul tədavülünün tarixi inkişafı nəticəsində yaranmışlar.
Pul dəyər ölçüsü kimi
Pulun dəyər ölçüsü kimi funksiyası onun bütün əmtəələ­rin dəyərlərini tutuşduraraq ölçə bilmək qabiliyyətinin ifa­dəsidir. tik öncə bu funksiyanı yerinə yetirmək üçün xüsusi əmtəə kimi pul özü dəyərə malik olmalı idi. Tarixən bu funk­siyanı qızıl yerinə yetirməyə başlamışdı.
Qiymət dəyərin ifadə forması olduğu üçün qiymətə də­yərdən daim kənarlaşma imkanı qoyulmuşdur. Əmtəənin də­yərini göstərmək üçün nağd pulun olmasına ehtiyac yoxdur. Dəyərin pulda göstərilməsi ideal xarakter daşıyır, yəni dəyə­rin ölçülməsi funksiyasını xəyalən təsəvvür edilən ideal pul­lar yerinə yetirə bilər.
Əmtəə tədavülü prosesi tədavül vasitəsi kimi pula ehtiyac doğurur. Pul əmtəə mübadiləsində vasitəçi kimi çıxış edir (Ə-P-Ə). Əmtəə mübadiləsinin daxilən vahid aktı (Ə-Ə) zahirən müstəqil iki akta bölünür: satış (Ə - P) və alış (P - Ə). Bu aktlar zaman və məkanla ayrılır ki, bu da pulun və əmtəənin sərbəst hərəkəti imkanını şərtləndirir. Buraya satış və alışın ayrılması, parçalanması imkanı daxildir. Əmtəə mülkiyyətçisi onu satmaqla dərhal digər bir əmtəəni almağa borclu deyil. Öz əmtəəsinə görə pul aldıqdan sonra pulu özündə saxlaya, yaxud da başqa yerdən əmtəə ala bilər. La­kin əmtəə istehsalçısı əmtəəni almasa, sonuncunun mülkiy­yətçisi onu sata bilməz.
Əmtəə tədavülünün biri-birini tamamlayan iki akta ayrıl­ması özündə iqtisadi böhranların formal imkanlarını daşı­yır, əmtəə istehsalında ziddiyyətlərin daha da dərinləşməsinə aparır.
Pulun tədavül vasitəsi kimi funksiyası ilə pulun forma­ları əlaqəlidir. Bura sikkələr, kağız pullar daxildir. Sikkə xüsusi formalı, çəkili, əyarlı metal külçəsidir. Sikkənin də­yəri dövlət tərəfindən təsdiq edilir.
Dəyər ölçüsü funksiyasından fərqli olaraq, tədavül vasi­təsi funksiyasını natamam dəyərli pullar, tam dəyərli pul­ların simvolları, nişanları da yerinə yetirə bilir. Bu, pulun tədavül vasitəsi kimi təbiətindən irəli gəlir. Pul fasiləsiz hərəkətdə olmaqla tədavül vasitəsi funksiyasını ötəri yerinə yetirir. Metal pullar sürtülür, çəkilərini itirirlər. Sikkənin real məzmunu nominaldan fərqlənir. Pul qiymətdən düşür.