Mühazirə mətnləri Tərtibçilər: Məcid İsmixanov, Rəfiqə Bəxtiyarova

Tədris proqramları
hər fənn üzrə bilik, bacarıq və vərdişlərin həcmini, sistem
və ardıcıllığını müəyyən edən dövlət sənədidir.
Tədris proqramına
müəyyən 
tələblər
verilir: a) fənn üzrə nəzərdə tutulan bilik və
bacarıqlar dövlət təhsil standartlarına uyğun olmalıdır; b) elmin müasir səviyyəsi əks
etdirilməlidir; c) fənlərarası əlaqələr gözlənilməlidir; ç) nəzəriyyə və təcrübənin əla-
qəsi təmin olunmalıdır; d) tələbələri müstəqil işə, özünütəhsilə istiqamətləndirməlidir;
e) tərbiyə məqsədinə xidmət etməlidir; f) tələbələrin həddən artıq yüklənməsinə yol
verilməməlidir.
Təhsil proqramı 
(
kurikulum
) təhsil proqramı dövlət təhsil standartlarına uyğun
ayrı-ayrı təhsil pillələri üzrə təhsiln son nəticələrini, məzmununu və mənimsənilmə
qaydalarını müəyyən edir. Azərbaycanda o, rəsmi sənəd kimi 30 oktyabr 2006-cı
ildən Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin
konsepsiyası (Milli kurikulumu)” çərçivə sənədi kimi qəbul edilmişdir. 
Kurikulumun əsas komponentlərini
məzmun standartları
təşkil edir. Bu stan-
dartlar hər fənn üzrə veriləcək bilik, bacarıq və vərdişləri (nəyi bilməli? nəyi bacar-
malı?) özündə əks etdirir. 
Kurikulumda təhsilin məzmunu ilə yanaşı onun 
mənimsənilməsi texnologiyası
da
(təlimin vasitələri, metod və formaları, nəticələrin qiymətləndirilməsi) öz əksini tapır.
Bununla da o, tədris proqramlarindan fərqlənir. 
Təhsil kurikulumları xaraktercə
müxtəlif növlərdə
olur: fənyönümlü, şəxsiyyət-
yönümlü, nəticəyönümlü və s. kurikulumlar. 
Dərsliklər və dərs vəsaitləri
. Dərslik – tədris proqramı əsasında və ona müvafiq
tərtib edilən sənəddir: proqramda göstərilən mövzular dərslikdə açılır, elmi biliklər
tələbələrin səviyyəsinə, təlim prinsiplərinə uyğun olaraq şərh edilir. 
Dərslik tərtibində 
iki cəhət
diqqət mərkəzində durmalıdır: məqsədin qoyuluşu –
tələbələrdə öyrənmə motivi yaradılması (I ünsür); elmi biliklərin məzmununun di-
59

---

daktik cəhətdən işlənməsi (II ünsür). Bu vəzifələri ödəmək baxımından 
dərsliyin dörd
tipi
ayırd edilir: a) didaktik tip (hər iki ünsür nəzərə alınır); b) doğmatik tip (I ünsür
çatmır); c) deklarativ tip (II ünsür çatmır); ç) monoqrafik tip ( hər iki ünsür çatmır).
Bunlardan I tip ən səmərəli, II və III tip qeyri-səmərəli, IV tip isə tam yararsız dərslik
tipi hesab olunur. 
Dərslik müəyyən 
tələblərə
cavab verməlidir:
- proqrama uyğun olmalı, orada qoyulmuş məsələləri elmin son nailiyyətləri
əsasında şərh etməlidir:
- təlimin tərbiyəedici və inkişafetdirici vəzifələrinin həllinə kömək
göstərməlidir;
- tələbələrin müstəqil işi üçün istiqamət verməlidir;
- metodik cəhətdən tələbələrin anlama səviyyəsinə müvafiq tərtib edilməli,
materialların mənimsənilməsinə kömək edən metodik aparata malik olmalıdır (sual-
lar, tapşırıqlar, izahlar, nümunələr, əyanilik və s.);
- dərslik səhiyyə-gigiyenik tələblərə cavab verməlidir (şriftərin ölçüsü, kağızın
rəngi, sətirarası məsafələr və s.) 
Tədris proqramına tam uyğun tərtib edilən dərslikdən fərqli olaraq dərs vəsaitləri
proqramın müəyyən bölmə və mövzularının geniş şərhinə həsr olunur. Dərslik və dərs
vəsaitlərindən əlavə təlimdə elektron tədris materiallarından da istifadə edilir
(videodisklər, videokasetlər və s.).