Mühazirə mətnləri Tərtibçilər: Məcid İsmixanov, Rəfiqə Bəxtiyarova

Sual və tapşırıqlar
1.
Elmi dünyagörüşünün mahiyyəti, struktur ünsürləri, vəzifələri, yolları və
vasitələrini səciyyələndirin.
2.
Əxlaq və əmək tərbiyəsinin vəzifələri, pedaqoji şərtləri, sistemi, yol və vasitələri
hansılardır?
3.
Estetik, fiziki, ekoloji tərbiyənin əhəmiyyəti, nəzəri-metodoloji əsasları,
vəzifələri və vasitələrini şərh edin.
4.
Hüquq və iqtisadi tərbiyəsinin vəzifələrini, forma və metodlarını
səciyyələndirin.
5.
Kollektiv hansı inkişaf mərhələlərindən keçir?
6.
Pedaqoji ünsiyyətin forma və üslublarını səciyyələndirin.
7.
Bir tələbə ilə demokratik üslubda ünsiyyət yaradın. 
Ədəbiyyat
1. Rüstəmov F., Dadaşova T. Ali məktəb pedaqogikası. B., 2007.
2. Kazımov N. Ali məktəb pedaqogikası. B., 1999.
3. İsmixanov M., Bəxtiyarova R. Ali məktəb pedaqogikası (mühazirə kursu). B.,
120

---

2010.
121

---

X
 
mühazirə
Ali məktəbə rəhbərliyin əsasları, ali məktəb rəhbərliyi və kollegial orqanlar
Plan
:
1. 
Ali
məktəbə
rəhbərliyin
əsasları
2. 
Ali
məktəbin
strukturu
3. 
Ali
məktəb
rəhbərliyi
. 
Fakültə
və
kafedraya
rəhbərlik
4. 
Ali
məktəbin
kollegial
orqanları
1. Ali
 
məktəbə
 
rəhbərliyin
 
əsasları
Ali
məktəb
cəmiyyətin
tələbatına
uyğun
yüksək
ixtisaslı
mütəxəssislər
hazırlığı
ilə
məşğul
olan
təhsil
müəssisəsinin
yüksək
tipi,
fasiləsiz
təhsilin
mühüm
bir
həlqə-
sidir
.
Ali
təhsil
müəssisələrinin
müxtəlif
növləri
fəaliyyət
göstərir
:
universitetlər
,
institutlar
, 
akademiyalar
, 
konservatoriyalar
və
digər
ali
təhsil
müəssisələri
bu
qəbil-
dəndir
.
Ali
məktəbin
səmərəli
fəaliyyət
göstərməsi
ona
düzgün
rəhbərlikdən
,
təlim
-
tərbiyə
prosesinin
elmi
-
pedaqoji
əsaslarda
idarə
edilməsindən
çox
asılıdır
. 
Ali
mək-
təbin
“idarə
edilməsi
»
və
“ona
rəhbərlik”
bir
-
birilə
sıx
bağlı
anlayışlardır
.
İdarəetmə
 
dedikdə
, 
müəyyən
obyektə
(
məktəbə
, 
pedaqoji
kollektivə
) 
məqsədyönlü
,
planlı
, 
mütəşəkkil
təsirləri
təmin
edən
fəaliyyət
başa
düşülür
. 
İdarəetmə
obyektləri
şəxsiyyət
və
ya
kollektiv
olduqda
idarəetmə
rəhbərlik
forması
kəsb
edir
.
Başqa
sözlə
,
rəhbərlik
bilavasitə
insanlarla
işdə
idarəetmə
vəzifələrini
həyata
keçirməklə
bağlı
səmərəli
fəaliyyət
növüdür
.
Bu
halda
idarəetmə
subyektləri
və
obyektləri
ümumi
məqsəd
naminə
şüurlu
şəkildə
qarşılıqlı
fəaliyyət
göstərir
.
Rəhbərlik
bir
-
birinə
zidd
iki
üslubda
–
avtoritar
 
və
 
demokratik
 
üslublarda
həyata
keçirilir
.
Demokratik
rəhbərlik
daha
səmərəli
olub
,
kollektivdə
normal
iş
şəraiti
,
insani
münasibətlər
,
sağlam
mənəvi
-
psixoloji
iqlim
yaratmağa
imkan
verir
.
Rəhbərliyin
yüksək
forması
kollektiv
 
rəhbərlik
 
hesab
olunur
.
Çünki
bir
şəxsin
(
rəhbərin
)
iradəsindən
asılı
olan
rəhbərlik
zamanı
subyektivizm
halları
özünü
göstərir
.
Kollektiv
rəhbərlikdə
isə
belə
hallar
xeyli
məhdudlaşır
və
ya
tam
aradan
qalxır
.
Həm
də
bu
halda
kollektiv
qərar
qəbulunda
iştirak
edən
adamlarda
məsuliyyət
hissi
122

---

yüksək
olur
.
Ali
məktəbə
rəhbərlik
mövcud
qanunvericiliyə
və
müvafiq
dövlət
 
sənədlərinə
əsaslanır
: 1)
Azərbaycan
Respublikasının
; 2)
Azərbaycan
Respublikasının
Təhsil
Qanunu
; 3) «
Ali
təhsil
müəssisəsi
haqqında
Əsasnamə
»; 4)
Ali
məktəbin
Nizamnaməsi
.
Ali
məktəbə
rəhbərlik
müəyyən
prinsiplərə
əsaslanır
. 
Həmin
prinsiplər
aşağı-
dakılardan
ibarətdir
:
1) 
Məqsədyönlülük
 
prinsipi
.
2) 
Demokratiklik
 
prinsipi
.
3) 
Aşkarlıq
 
prinsipi
.
4) 
Şəffaflıq
 
prinsipi
.
5) 
Elmilik
 
və
 
işgüzarlıq
 
prinsipi
.
6) 
Prinsipiallıq
 
və
 
obektivlik
 
prinsipi
.
7) 
Optimallıq
 
prinsipi
.
Ali
məktəbə
rəhbərlik
prosesində
göstərilən
prinsiplərə
vəhdətdə
, 
həm
də
dəqiq
əməl
etmək
vacib
şərtdir
.
Əks
halda
rəhbərlik
və
idarəetmə
sahəsində
yüksək
səmərə
və
keyfiyyət
əldə
etmək
çətindir
.
2. Ali
 
məktəbin
 
strukturu
Ali
məktəbin
özünəməxsus
strukturu
,
idarəetmə
və
rəhbərlik
sistemi
vardır
.
İdarəetmə
sistemi
iki
yarımsistemi
əhatə
edir
: 
idarəedən
və
idarəolunan
sistemlər
.
İdarəetmə
sistemi
dedikdə,
ali
məktəb
rəhbərliyi
, 
onun
struktur
bölmələri
, 
kollegial
orqanlar
, 
professor
-
müəllim
və
xidməti
heyəti
nəzərdə
tutulur
. 
İdarəolunan
sistemə
tələbələr
, 
onların
təşkilat
və
birlikləri
, 
habelə
müəllim
və
xidməti
heyət
daxildir
.
Ali
məktəbin
idarə
edilməsi
oradakı
çoxcəhətli
münasibətləri
,
tədris
-
tərbiyə
,
elmi
-
metodik
,
təşkilati
və
təsərrüfat
fəaliyyətlərini
şüurlu
şəkildə
tənzim
etməkdə
ifadə
olunur
.
Ali
məktəb
rəhbərliyi
inzibati
və
kollegial
orqanlardan
ibarətdir
.
İnzibati
rəhbərliyi
ali
məktəb
səviyyəsində
rektor
,
prorektorlar
, habel
ə idarə
,
bölmə
və
123

---

şöbə
rəhbərləri
,
fakültə
səviyyəsində
isə
dekan
və
onun
müavinləri
,
dekanlığın
işçiləri
həyata
keçirir
.
Ali
məktəbin
kollegial
 
orqanlarına
rektorluq
, 
ali
məktəbin
Elmi
Şurası
, 
Elmi
-
Metodik
Şura
, 
fakültə
elmi
şuralari
və
elmi
-
metodik
şuralar
daxildir
.
Ali
məktəbdə
bir
çox
struktur
 
bölmələr
fəaliyyət
göstərir
. 
Onlara
aşağıdakılar
daxildir
: 
tədris hissəsi, magistratura və doktorantura şöbəsi, elmi-tədqiqat bölməsi, kadrlar 
şöbəsi, hüquq şəbəsi, istehsalat və pedaqoji təcrübə rəhbəri, arxiv şöbəsi, nəşriyyat, 
qəzet redaksiyası, elmi kitabxana və s.
Bunlardan
əlavə
ali
məktəbdə
ümumi
şöbə
, 
dəftərxana
, 
mühasibatlıq
, 
elmi
-
təd-
qiqat
institut
və
laboratoriyaları
,
fənn
kabinetləri
,
telefon
qovşağı
,
səhiyyə
məntəqəsi
, 
yeməkxana
və
bufetlər
, 
mühafizə
xidməti
fəaliyyət
göstərir
.
Bütün
bu
strukturlar
ali
məktəbin
ümumi
fəaliyyətinin
həyata
keçirilməsinə
,
mütəxəssis
hazırlığına
bu v
ə ya digər dərəcədə
xidmət
göstərir
. 
Onların
hər
birinin
öz
sahəsində
yaxşı
çalışması
ümumi
məqsəd
baxımından
mühüm
əhəmiyyət
kəsb
edir
.
3. Ali
 
məktəb
 
rəhbərliyi
. 
Fakültə
 
və
 
kafedraya
 
rəhbərlik
Ali
 
məktəb
 
rəhbərliyi
.
Ali
məktəbə
rektor
rəhbərlik
edir
.
Rektor
ali
mək-
təbin
bütün
sahələri
üçün
dövlət
qarşısında
məsuliyyət
daşıyır
.
Rektor
tanınmış
,
nüfuzlu
alim
,
böyük
şəxsiyyət
,
bacarıqlı
pedaqoq
,
baş
tərbiyəçi
və
baş
təşkilatçı
kimi
ali
məktəb
həyatında
böyük
rol
oynayır
.
O
,
əmək
qanunvericiliyinə
uyğun
olaraq
kadrların
seçilməsi
və
yerləşdirilməsini
həyata
keçirir
,
ali
məktəbin
və
fakültələrin
elmi
şuralarında
müsabiqə
yolu
ilə
seçilmiş
professor
-
müəllim
heyətini
əmrlə
təsdiq
edir
.
Rektor
işçiləri
yaxşı
tanıdıqda
,
onlara
hörmət
və
tələbkarlıqla
yanaşdıqda
,
təşəbbüsləri
həvəsləndirdikdə
,
müəllim və tələbələrə
lazımi
qayğı
və
diqqət
göstərdikdə
ali
məktəbin
bütün
sahələrində
işlərin
uğurla
getməsi üçün
,
kollektivdə
müsbət
mənəvi
-
psixoloji
iqlimin
yaranması
v
ə hər
bir
işçinin
daha
məhsuldar
işləməsi
üçün
əlverişli
şərait
yaratmış
olur
.
124

---

Ali
məktəb
rektorunun
səmərəli
fəaliyyəti
onun
işə
məsuliyyətli
münasibəti
ilə
sıx
bağlıdır
.
BDU
-
nun
rektoru,
akademik
Abel
Məhərrəmovun
təbirincə
desək
,
rektor
şöhrət
və
nüfuz
üçün
çalışmamalıdır
;
bu
halda
o
öz
işində
uğur
qazana
bilməz
.
Əksinə
,
vəzifənin
məsuliyyəti
ilə
çalışdıqda
işlər
lazımi
qaydada
gedir
,
şöhrət
də
, 
nüfuz
da
onu
daha
tez
tapır
.
Rektorun
işinin
səmərəsi
həm
də
onun
yüksək
elmi
,
pedaqoji
-
psixoloji
səriş-
təyə
malik
olmasından
, 
işgüzarlığından
, 
təşkilatçılığından
, 
şəxsi
keyfiyyətlərindən
,
xüsusən müdrik
,
ədalətli
,
obyektiv
,
xeyirxah
,
mədəni
,
alicənab
bir
şəxsiyyət
olmasından
çox
asılıdır
.
Belə
rektor
insanlara
-
tabeçiliyində
olan
müəllim
və
tələbələrə
,
tədris
-
köməkçi
hey
ətə diqqət
və
qayğı
ilə
yanaşır
,
bəzən
də
güzəştə
gedir
,
imkan
daxilində
kömək
edir
,
eyni
zamanda
tələbkarlıq
və
prinsipiallıq
göstərir
.
Rektor
ali
məktəbin
müxtəlif
struktur
bölmələrinə
rəhbərliyi
müvafiq
prorek-
torlar
vasitəsilə
həyata
keçirir
.
Prorektorlar
 
konkret
sahələrə
bilavasitə
rəhbərliyi
həyata
keçirir
və
rektor
qarşısında
məsuliyyət
daşıyırlar
.
Prorektorlar
aşağıdakı
sahələr
üzrə
fəaliyyət
göstərir
:
tədris
işləri
üzrə
prorektor
(
I prorektor
);
elmi işlər üzrə prorektor; humanitar
məsələlər üzrə prorektor;
qiyabi
və
əlavə
təhsil
üzrə
prorektor
; 
beynəlxalq
əlaqələr
üzrə
prorektor
; 
ümumi
işlər
üzrə
prorektor
;
inzibati
-
təsərrüfat
işləri
üzrə
prorektor
.
Ali
məktəb
rəhbərləri
-
rektor
və
prorektorlar
fakültə
rəhbərliyi
ilə
sıx
əmək-
daşlıq
şəraitində
işləyir
, 
müxtəlif
tədbirləri
onların
fəal
iştirakı
ilə
həyata
keçirirlər
.