Mühazirə mətnləri Tərtibçilər: Məcid İsmixanov, Rəfiqə Bəxtiyarova

Kollektivin tərbiyəsi. Kollektivi təşkil edib formalaşdırmaqla yanaşı, onun tər-
biyəsi qeydinə də qalmaq lazımdır. Əks halda böyük zəhmətlə yaradılan kollektiv in-
kişaf etməz, zəifləyib dağıla bilər. 
Tələbə kollektivinin tərbiyəsi üçün müxtəlif yollardan istifadə edilir. Kollektivin
tərbiyəsinin   əsas   yolu   onun   qarşısında  fərəhli   məqsədlərin   qoyulmasıdır.  Fərəhli
məqsəd uğrunda mübarizə kollektivi möhkəmlədir, onun həyatına sevinc və güm-
rahlıq gətirir. Tərbiyə işinin ustası A.S.Makarenko kollektiv qarşısında qoyulan fərəhli
perspektiv vəzifələrin üç növünü müəyyən etmişdi: yaxın, orta və uzaq perspektiv.
Perspektiv vəzifələrin  müntəzəm  və rəngarəng olmasına  diqqət yetirilməlidir.
Bir vəzifə əldə edilərkən yenisini irəli sürmək lazımdır. 
114

---

Kollektivin   tərbiyəsində  ənənələrin   rolu  da   böyükdür.  Ənənə   dedikdə,   dövri
olaraq təkrarlanan və hamı tərəfindən qəbul edilən möhkəm qaydalar başa düşülür.
Ənənə kollektivi dağılmaqdan qoruyur, onu birləşdirir. Bu mənada A.S.Makarenko
ənənəni “ictimai yapışqan” adlandırıb qeyd edirdi ki, heç nə ənənə qədər kollektivi
möhkəmlətmir.
Tərbiyə təcrübəsində ənənələrin iki tipi özünü göstərir: daxili intizam qaydaları
ilə və kütləvi tədbirlərlə bağlı ənənələr. Birinci tipə auditoriyanı təmiz  saxlamaq,
dərslərə   gecikməmək,   yüksək   qiymətlərlə   oxumaq,   ad   günlərinin   keçirilməsi,
oğlanların qızlara diqqət və qayğı göstərməsi, xəstələrə qayğı və s. misal ola bilər. 
Kütləvi tədbirlərlə bağlı ənənələr dövri olaraq təkrarlanan və təntənəli şəkildə
keçirilən kütləvi tədbirlərdir. Tarixi günlərin və bayramların keçirilməsi, ilk zəng, son
zəng, məzunların görüşü, hər tələbənin bir ağac əkib ona qulluq etməsi, hər il sparta-
kiada və fənn olimpiadalarının keçirilməsi və s. kimi ənənələr bura daxildir. 
Kollektivi inkişaf etdirməyin bir yolu da  fəalların rolunu artırmaq  və onlara
qayğı göstərməkdən ibarətdir. 
Fəalları ən mühüm və məsul fəaliyyət sahələrinə geniş cəlb etmək, onlara etimad
göstərmək  və müəyyən  səlahiyyətlər vermək,  onlarla mehriban  işgüzar münasibət
yaratmaq lazımdır. Bu, fəalların kollektivdə rolunun və sayının artması baxımından
əhəmiyyətlidir.
Kollektivin tərbiyəsində şəxsiyyətlərarası səmimi qarşılıqlı münasibətlərin yara-
dılması, yoldaşlıq və dostluğun möhkəmləndirilməsi də mühüm şərtdir. Bu məqsədlə
birgə maraqlı tədbirlər (əmək, idman yarışları, ekskursiya və gəzintilər, oyun və əy-
ləncələr və s.) keçirmək faydalıdır. Gənclik illərində dostluq bəzən qızlar və oğlanlar
arasında sevgiyə çevrilir. Bunu başa düşmək, ona hörmətlə yanaşmaq, onun yüksək
mənəvi əsasda olmasına kömək etmək lazımdır. 
Tələbə kollektivində özünüidarənin təşkili.  Tələbə kollektivi özünüidarə prinsipi
əsasında   fəaliyyət   göstərir.  Tələbə   özünüidarəsi   üç   səviyyədə  –  qrup,   fakültə   və
universitet səviyyəsində  fəaliyyət göstərir. İlk kollektivin ali orqanı qrupun ümumi
yığıncağıdır.  Orada   qrup   həyatının   ən   mühüm,   aktual   məsələləri   müzakirə   edilir.
115

---

Qrupun ümumi yığıncağı ayda bir dəfə keçirilir. İlk yığıncaqda qrup nümayəndəsi
seçilir.
Fakültə və ali məktəb səviyyəsində tələbə özünüidarə orqanları ilk (qrup) kol-
lektivlərinin   müvəkkillərini   birləşdirmək   yolu   ilə   yaradılır.  Belə   orqanlara   tələbə
həmkarlar və gənclər təşkilatı şurası, müxtəlif sahələr üzrə fəaliyyət göstərən komis-
siya və şuralar daxildir. 
Kollektivdə   qarşılıqlı   münasibətlərin   formalaşdırılması.  Tələbə   kollektivində
normal münasibətlərin yaradılması bir çox amillərlə bağlıdır. Bu amillərə kollektivin
ümumi ideya-mənəvi dəyərlərlə yaşaması, ünsiyyət mədəniyyəti, ictimai rəy, mənəvi-
psixoloji iqlim və s. daxildir. Bu amillərin xarakterindən asılı olaraq tələbə kollekti-
vində səmimi və ya münaqişəli münasibətlər özünü göstərir. 
Tələbə kollektivindəki  münaqişələri  (onlar daha çox şəxsiyyətlərarası münasi-
bətlər zəminində baş verir) elmi əsasda həll etmək lazımdır; münaqişəni dərindən
təhlil etmək, səbəbləri və münaqişə tərəflərinin motivlərini öyrənmək, heç bir tərəfin
hüququnu pozmadan, nüfuzuna xələl gətirmədən kollektivin ümumi  mənafeyindən
çıxış edərək ixtilafı sivil yolla həll etmək vacibdir. Münaqişələrin profilaktikasına
daha   çox   diqqət   yetirmək   lazımdır.  Çünki   münaqişələri   həll   etməkdənsə,   onların
qarşısını almaq daha asandır. Münaqişələrin qarşısını almaq üçün kollektivdə normal
münasibətlər qurmaq, sağlam ictimai rəy, müsbət mənəvi-psixoloji iqlim və ünsiyyət
mədəniyyəti formalaşdırmaq böyük əhəmiyyətə malikdir.