MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Rekombinasiya
3
  –  Morfoloji  cəhətdən  oxşar,  lakin  fizioloji  cəhətdən  fərqli 
olan  cinsi  hüceyrələrin  birləşməsidirki,  bu  hadisə  bakteriya  və  faqlarda  müşahidə 
                                                
3
 Hibrid – irsi əlamətlərinə görə fərqli olan valideynlərin çarpazlaşmasından əmələ gələn orqanizm. 

---

49 
 
olunur. Əmələ gələn rekombinatda resipientin tam, donorun isə müəyyən hissə gen 
yığımı iştirak edir. 
Bakteriya  üçün  səciyyəvi  xüsusiyyət  odur  ki,  onda  hüceyrəyə  tam 
xromosomun  düşməsi  vacib  deyil,  onun  hissəsinin  də  daxil  olması  kifayətdir. 
Deməli,  transformasiya  zamanı  tədqiqatçı  DNT-ni  ayırdıqda  xromosomu  qırır, 
transduksiyada  bakteriofaq  xromosomu  parçalayır,  lakin  rekombinasiyada  isə 
xromosom bir hüceyrədən digərinə köçürülən anda qırıla bilər. Buna baxmayaraq, 
yenə də irsi xüsusiyyətlər tamamilə keçə bilər. 
1946-cı  ildə  C.Lederberq  və  E.Tatun  bakteriyalarda  genetik  rekombinasiyanı 
müşahidə etmişlər. 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  irsi  xüsusiyyətlərin  keçirilməsində  xromosom  DNT-
sindən  başqa,  protoplazmada  sərbəst  tapılan  DNT-lərin  də  böyük  rolu  vardır. 
Bunlar  xromosomdan  kənar  irsi  amillər  və  ya  qısaca  desək,  plazmidilərdir.  Onlar 
sitoplazmada yerləşirlər. 
Plazmidilər.  Bir  çox  bakteriyalarda  xromosomdan  başqa  gen  daşıyıcısı  olan 
əlavə  xırda  ölçülü,  qapalı  DNT  halqası  da  müşahidə  olunur.  Belə  əlavə  halqalar 
plazmidilər adlanırlar. Bu termini də 1952-ci ildə C.Lederberq təklif etmişdir. 
Plazmidilər  ümumi  əlamətləri  və  xüsusiyyətləri  ilə  səciyyələnirlər:  onlar 
tsiklik  quruluşlu  DNT  hissələrindən  ibarət  olub,  avtonom  çoxalmaya, 
yoluxdurmağa,  homoloci plazmidilərlə törəyən superinfeksiyalara qarşı  immunitet 
əmələ gətirməyə malikdirlər. 
Plazmidilər bakteriyaların təkamülündə də müəyyən rol oynayırlar. Bunlar da 
öz  növbəsində  müxtəlif  amillərin  təsiri  altında  mutasiyaya  uğrayıb  bir  çox 
yoluxucu  xəstəlik  törədicisi  olan  bakteriyaların  atipik  formaya  keçməsinə  səbəb 
olurlar. Bunlar bakteriyalara toksiklik, antibakterial preparatlara qarşı (davamlılıq) 
rezistenlik və s. verirlər. 
                                                                                                                                                       
Rekombinasiya – hibridə qametlər əmələ gələrkən genlərin yenidən qruplaşması nəticəsində nəsildə yeni əlamətlərin 
uzlaşması deməkdir. 

---

50 
 
Plazmidiləri  əsasən  3  qrupla  –  F,R  və  Col  amilləri  ilə  göstərirlər.  F  amili 
cinsiyyət  amili  olub,  F
+
  və  F
-
  amillərindən  ibarətdir.  Bunlar  sitoplazmada  yerləşir 
vəözlərini avtonom aparırlar. 
R amili, yəni rezistenlik amili, daha doğrusu rezistentliyi keçirən amildir. Bu 
da sitoplazmada yerləşir və F
-
 amildən fərqli olaraq genoma daxil olmur, avtonom 
xüsusiyyətə  malikdir,  bir  bakteriyanı  ştamından  digərinə  keçirə  bilir  və  beləliklə 
bakteriyaların rezistentliyini artırır.