Mühazirə, nümayiş, sual-cavab, müzakirə, beyin hücumu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qovluq : Windows əməliyyat sisteminin əsas obyektlərindən biridir. Qovluq vasitəsilə sənədlərin nizamlanması yerinə yetirilir. Fayl kimi qovluğa da eyni qaydada adlar verilə bilər, lakin MS-DOS mühitində qısa adlardan istifadə edilməlidir. Faylların üzərində yerinə yetirilən əməliyyatlar qovluqlar üçün də eynidir.
Hır hansı bir obyekti daha asan və qısa yolla açmaq üçün onun nişanını (yarlıkını) yaratmaq olar, yarlıkı istənilən qovluqda, o cümlədən iş masasının üzərində yarada bilərik. Obyektlə yarlıkın fərqi ondadır ki , yarlıkın işarəsinin sol aşağı küncündə ox işarəsi olur. Qovluğun (faylın) işçi stola yarlıkını yaratmaq istəyiriksə, onu qeyd edib siçanın sağ düyməsini sıxıb açılmış kontekst menyunun Send to (Отправить) – Desktop
(və ya ctrl+shift+mausla obyekti çəkməklə yaratmaq olar. Yeni yarlık yaratmaq üçün aşağıdakı ardıcıllığı da yerinə yetirmək olar:
obyektin (qovluğun , faylın, proqramın) adını yazmaq da olar, ya da browse...( обзор) düyməsini vurmaqla açılan pəncərədə bələdçinin köməyilə yarlıkını yaratmaq istədiyimiz obyekti seçib, ok düyməsini vurmaq lazımdır. 3. Next (Далее) düyməsini vurub , açılan pəncərədə yarlıkın adını qeyd edib , Finish (Готова) , əmrini veririk. Faylın qısayolunu (shorcut) sildikdə ancaq qısayol silinir, fayl silinmir. Disk haqqında informasiya əldə etmək üçün əvvəlcə sol paneldə My computer qovluğunu açıb sağ paneldə kompüterin disklərindən tələb olunanı qeyd edir və mausun sağ düyməsini sıxırlar. Açılmış menyu pəncərəsində Properties
ümumi tutumu və onun nə qədər informasiya ilə dolu olduğu əks olunur. Diski formatlaşdırmaq tələb olunursa, My computer qovluğunu açıb paneldə kompüterin disklərindən tələb olunanı qeyd edir və kontekst menyunun Format komandasını yerinə yetirib, açılmış pəncərədə formatlaşmanın növünü göstərmək lazımdır.
Kompüterin diskinin, qovluğunun və ya fayllarının lokal şəbəkədə ümumi istifadəsini təmin etmək üçün onları qeyd edib kontekst menyudan Sharing and security (Общий доступ и безопасность) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Verilənlərin mübadiləri: Verilənlərin mübadiləsi dedikdə, verilənlərin bir obyektdən digər obyektə ötürülməsi başa düşülür. Windows mühitində verilənlərin mübadiləsi ya mübadilə buferi vasitəsilə , ya da qeyd edilmiş obyekti maus vasitəsilə çəkməklə həyata keçirilir. Bufer vasitəsilə verilənlərin mübadiləsi standart əmrlərin – Cut (Вырезать), Copy (Копировать) və Paste (Вставить) köməyi ilə həyata keçirilir. Xüsusi yerləşdirmə - Paste Special (Специальная вставка) əmri verilənlərin ötürüldüyü formatı seçməyə imkan verir.
Mürəkkəb sənəd anlayışı : sənədi təşkil edən zaman , digər proqram mühitlərində yaradılmış sənədlərdən müəyyən fraqmenti həmin sənədə daxil etmək lazım gəlir. Məsələn, Word – mətn redaktorunda yaradılmış mətnə Paint qrafiki redaktorunda çəkiliş hər hansl bir şəkli , ya da Excel cədvəl prosessorunda yaradılmış hər hansı bir cədvəli daxil etmək olar. Bu cür sənədə
NTFS Faylların yerləşmə cədvəli informasiyanın təhlükəsizliliyini daha yaxşı təmin edir. Windows əməliyyat sistemi verilənlərin ele bir mübadilə mexanizmini təmin edir ki, bunun vasitəsilə istənilən tətbiqi proqram öz sənədi daxilinə praktiki olaraq istənilən verilənləri, hətta işləyə bilməyəcəyi verilənləri də daxi edə bilər. Bu universal mexanizm OLE (Object Linking and Embedding –
təmin olunur. Bu zaman sənədə daxil edilən obyekt OLE-server, sənədin özü isə OLE-klient adlanır. OLE-serverlərin siyahısına baxmaq üçün İnsert (Вставка) menyusunun Object (Объект) əmrini yerinə yetirmək kifayətdir.
Ole texnologiyasında verilənlərin mübadiləsi 2 variantda həyata keçirilir: obyektin yerləşdirilməsi – bu halda obyekt qəbuledici-sənəddə yerləşdirilir obyektin əlaqələndirilməsi – bu halda qəbuledici-sənəddə obyektin özü yox, mənbə-sənədə olan istinad daxil edilir. obyektin daxil edilməsi – obyekt daxil edilən zaman qəbuledici-sənədə obyekt özü daxil edilir. Bu halda obyektlə onun surəti arasında heç bir əlaqə yaradılmır. Bu əməliyyatı Paste (Вставить) ilə bərabər , Paste Special (Специальная вставка) əmrinin vasitəsilə də yerinə yetirmək mümkündür. Obyekti sənədə aşağıdakı üsullarla daxil etmək olar:
açıq sənəddən (Paste (Вставить) və ya Paste Special (Специальная вставка) əmrləri vasitəsilə) ;
vasitəsilə) ; bilavasitə OLE-serveri çağırmaqla (İnsert (Вставка) – Object (Объект)). Maus vasitəsilə verilənlərin mübadiləsi: Bir çox tətbiqi proqramlarda verilənlərin mübadiləsi maus vasitəsilə də yerinə yetirilə bilər. Bu üsulla həm surət çıxarmaq, həm də obyektin yerini dəyişdirmək mümkündür. Yerdəyişmə əməliyyatı dedikdə, mausun sol düyməsini basılı saxlayaraq , obyekti çəkib lazım olan yerə aparmaq başa düşülür. Surət çıxarmaq əməliyyatı isə Ctrl düyməsini basılı saxlayaraq yerdəyişmə əməliyyatı kimi həyata keçirilir. Bu texnologiya Drag and Drop da adlanır. Windows əməliyyat sistemi ilə iş : Sistemi yükləmək üçün sistem blokdan Power düyməsini basmaq lazımdır. Kompüter sönülü olduqda Windows əməliyyat sistemi Sərt diskdə (HDD) saxlanılır Adından da göründüyü kimi Windows sistemində işləyən bütün proqramlar, qovluqlar, sənədlər və s. pəncərə şəklində açılır. Hər bir pəncərənin yuxarı sağ küncündə aşağıdakı işarələr vardır: Pəncərəni ekranın aşağı hissəsinə qoyur Pəncərəni ekran boyu böyüdüb-kiçildir Pəncərəni bağlamaq üçün istifadə olunur (Alt+F4).
Windows normal yüklənmirsə əvvəlcə "Last good configure mode" rejimini seçmək lazımdır.
Pəncərənin 4 növü vardır: 1. Qovluq pəncərəsi – bu pəncərədə qovluqlar və fayllar ıks olunur 2. Proqram pəncərəsi – bu pəncərə də öz görünüşünə görə qovluq pəncərəsindən az fərqlənir. Hər iki pəncərə sərlövhə sətrinə, standart menyu sətrinə alətlər panelinə və cari vəziyyətlər sətrinə malikdir. Pəncərənin ümumi görünüşü Görünüş (View - Вид) menyusu ilə tənzimlənir. 3. Dialoq pəncərəsi - əməliyyat sisteminin bu və ya digər parametrlərinin dəyişdirilməsini və ya əlavə edilməsini , istifadəçi ilə dialoqu xəbərdarlıq funksiyalarını yerinə yetirir. 4. Məlumat pəncərəsi – yardımçı məlumatlar almağa xidmət edir. İş masasının alt tərəfindəki sətir Tapşırıqlar sətri (Taskbar, Панель
Sistemin Baş menyusunu açmaq üçün nəzərdə tutulmuş Start (Пуск) düyməsi
Hal-hazırda iş üçün açılmış sənədlərin , qovluqların və s. nişanları
Əsas qovluqların adlarını qeyd edək:
İş masası (Desktop, Рабо́чий стол ) Mənim kompüterim (My computer, Мой компьютер) Məntiqi disklər (3.5 Floppy A:, Local Disk C:, Local Disk D:, ...;) Bu disklərlə işləmək üçün My computer qovluğunu açmaq lazımdır). Sistem yükləndikdən sonra alınan ekran təsvirinə işçi stol (Desktop, Рабо ́ чий стол) deyilir. Adətən standart olaraq işçi stolun üzərində aşağıdakı nişanlar yerləşir: 1. Mənim kompüterim (My computer, Мой компьютер) 2. Zibil qutusu (Recycle Bin, Корзина) 3. Şəbəkə göstəricisi (My network places, Сетевое окружение). Şəbəkədə olan kompüterlər bu obyektdə yerləşir.
4. Mənim sənədlərim (My documents, Мои документы). Kompüterdə yaradılan istifadəçi sənədləri bu qovluğa yazılır.
5. İnternet Explorer İşçi stol 2 idarəedici elementlə : Başla (Start (Пуск)) düyməsinə və Məsələlər paneline (Taskbar, Панель задач) malikdir. Başla düyməsini sıxdıqda sistemin Baş (Əsas) menyusuna daxil ola bilərik. Baş menyu - əməliyyat sisteminin bütün imkanlarından istifadə etməyə imkan verən əmrlər siyahısından ibarətdir. Aşağıdakı cədvəldə baş menyunun əmrlərinin siyahısı və funksiyaları öz əksini tapmışdır:
Proqram disklə , qovluqlarla və fayllarla işi təmin edir. Qovluq yaratmaq üçün onun yerləşəcəyi diski və ya qovluğu açırıq. Sonra mausun sağ düyməsini basırıq. Bu zaman açılan menyuya kontekst menyu deyilir. Açılan menyudan New (Создать) – Folder (Папку) əmrini yerinə yetirib, sonra qovluğa ad verib Enter düyməsini basırıq.
Əgər hər hansı bir sənədi və ya qovluğu kompüterdə axtarmaq istəyiriksə , aşağıdakı əmrləri yerinə yetirməliyik: Start (Пуск) – Search (Найти) – For Files And Folders (Файл и папки). Açılan pəncərədə axtardığımız faylın adını və axtarış üçün lazım olan parametrləri qeyd edib, Search (Найти) əmrini veririk.
Proqramlar (Programs, Программы) Proqramlar siyahısından bu və ya digər proqramı yükləyə bilərik Sənədlər (Documents, Документы) İstifadə edilmiş axırıncı 15 sənədin siyahısından bu və ya digər sənədi aça bilərik
Axtarış (Search, Найти) Qovluğu, faylı, elektron poçt məlumatını, şəbəkəyə qoşulmuş kompüteri axtarıb tapmağa imkan verir Sazlama (Settings, Настройка) Kompüteri öz
zövqümüzə və
tələbatımıza görə sazlamaq imkanı yaradır
Arayış (Help, Справка) Windovs
əməliyyat sisteminin iş prinsipi haqqında məlumat almağa imkan verir Yerinə yetirmək (Run, Выполнить) Adı ilə proqramı yükləmək, sənədi və ya qovluğu açmağa imkan verir İşi bitirmək (Shut Down , Выключить компьютер) Kompüteri söndürmək və ya yenidən yükləməyə imkan verir Kompüterin işinin sazlanması : Baş menyunun (Start (Пуск) Sazlama (Settings, Настройки) bölməsinin əmrləri vasitəsilə həyata keçirilir. Sazlama bölməsinin İdarəetmə paneli (Control Panel , Панель управления) qovluğunu açdıqda qovluğun işçi sahəsində kompüterin qurğularının və əməliyyat sisteminin bir sıra parametrlərini öz zövqümüzə və tələbatımıza uyğun sazlamağa imkan verən nişanların yerləşdiyini görərik. Bu nişanların sayı kompüterin konfiqurasiyasından, ona qoşulmuş qurğularının sayından və proqram təminatından asılıdır. Kompüterdə dili, ekran parametrlərini dəyişmək üçün bu qovluqdan istifadə olunur.Onlardan bir neçəsi ilə tanış olaq: Tarix və vaxt (Date and time, Дата и время) – Bu bölmə cari tarixi və vaxtı göstərir. Müəyyən dəyişikliklər tələb olunursa, müvafiq ay və il siyahıdan keçirilir, gün isə kursoru təqvim çərçivəsində müvafiq ədədi seçməklə müəyyən edilir. Vaxtı isə, kursoru vaxt göstəricisi sətrinin üzərinə qoyub, cari vaxtı klaviaturadan müəyyən olunmuş formata uyğun daxil etməklə dəyişmək olar.
mənimsədilən düymələri tənzimləmək, yeni dil əlavə etmək və s. mümkündür. Siçan (Mouse, мышь) – bir neçə bölmədən ibarət dialoq pəncərəsi açır və siçan qurğusunun (manipulyator) müxtəlif iş rejimini tənzimləməyə imkan verir. Sistem (System, Система) – nişanının dialoq pəncərəsi kompüterin aparat təminatı , əməliyyat sisteminin versiyası haqqında məlumat, qurğuların drayverləri, sistem ehtiyatlarının və virtual yaddaşın ölçüsünü dəyişməyə imkan verir.
proqramların yüklənməsi və yüklənmiş olan proqramların silinməsini mümkün edir.
qurğuların proqram təminatını yükləmək olar. Monitor (Display, Экран) – nişanının dialoq pəncərəsi aşağıdakı funksiyaları tənzimləyən bölmələrdən ibarətdir: Fon (Background, Фон). Bu bölmədə işçi stolun üzərindəki şəkli zövqümüzə görə dəyişə bilərik. Ekran qoruyucusu
işləməsi üçün Vaxt intervalını (Wate, Интервал) , monitorun enerjiyə qənaət funksiyalarını və s. müəyyən etməyə imkan verir. Baxış (Preview, Просмотр) düyməsi seçilmiş ekran qoruyucusuna tanışlıq məqsədilə baxışı təmin edir.
istifadə olunan şəkli və ya mətnin hərəkət sürətini , rəngini tənzimləmək olar. Kompüterdə yüklənmiş şriftlərə baxmaq üçün Şriftlər (Fonts, Шрифты) qovluğunu açmaq lazımdır. Açılmış pəncərədə istədiyimiz şriftin üzərində iki dəfə mausun sol düyməsini vurmaqla onun formasına baxa bilərik. Yeni şrift yükləmək üçün Fayl (File, Файл) menyusuna girib , Yeni şrift yükləmək (İnstall New Font, Установить новый шрифт) yerinə yetirmək kifayətdir. Açılmış növbəti pəncərədə şriftin yerləşdiyi diski və ya qovluğu göstərib OK düyməsini sıxmaq lazımdır.
Kompüter qurğularının və əməliyyat sisteminin optimal iş rejimini təmin etmək üçün aşağıdakı xidməti proqramlardan istifadə olunur:
strukturunu yoxlayaraq, bu və ya digər səbəbdən baş verən pozuntuları aradan qaldırır. Bunun üçün proqramı yükləyib (My computer pəncərəsini açıb yoxlanılacaq diski seçirik və üzərində sağ düyməni vurub açılan menyudan Scan... əmrini veririk), açılmış pəncərədə yoxlanılacaq diskin adını seçib Start düyməsini sıxmaq lazımdır. Diskin defraqmentləşməsi (Disk Defragmenter, Дефрагментация диска) – Proqram diskinin müxtəlif klasterlərində ayrı- ayrı fraqmentlər şəklində yazılmış faylları tam şəklə gətirir. Bunun nəticəsində faylın diskdən oxunması sürətlənir. Proqram yükləndikdən sonra Defragment düyməsi sıxılır. Verilənlərin arxivləşdirilməsi (Backup, Архивация данных) – Diskdəki informasiyanın ehtiyat nüsxəsinin saxlanması məqsədilə sıxılması üçün istifadə edilir.
pozulmasına xidmət edir. Sistem haqqında məlumat (System İnformation) – Sistem fayllarının vəziyyətini təhlil edir və yeri gəldikdə onları bərpa edir. Təyin olunmuş tapşırıqlar (Sheduled Tasks, Назначенные задания) – Avtomatik yerinə yetirilən xidməti proqramların siyahısına baxmağa, yerinə yetirilmə vaxtını dəyişməyə və yeni tapşırıq müəyyənləşdirməyə xidmət edir.
«Kompüter virusu» termini 1984-cü ildə ABŞ-da keçirilən informasiya təhlükəsizliyi üzrə 7-ci konfransda Fred Koen tərəfindən işlədilmişdi. Kompüter virusu - elə proqramdır ki, özünü təxminən bioloji virus kimi aparır: çoxalır, maskalanır və ziyanlı təsirlər göstərir (əməliyyatlar yerinə yetirir). Virusu olan proqramlar yoluxmuş proqramlar adlanırlar. Bu proqramlar işləməyə başlayan kimi, əvvəlcə virusu idarəedən proqramlara ötürür, sonra isə virus başqa proqramları tapıb yoluxdurur və çox ziyan verən ( məsələn: faylları və onların yerləşdiyi cədvəlləri, operativ yaddaşda olan informasiyaları sıradan çıxarır ) əməliyyatlar yerinə yetirir.Virus, ona lazım olan əməliyyatı aparandan sonra idarəetməni yerləşdiyi ( sıradan çıxarmaq istədiyi ) proqrama verir və həmin proqram adi qaydada işləyir və ilk baxışdan onun virusla yoluxması hiss olunmur. Kompüterdə çox sayda proqramları sıradan çıxarmayınca, virusun varlığı hiss olunmaya bilər. Lakin o kompüterdə uzun müddət qalarsa orada qəribə, aydın olmayan vəziyyətlər əmələ gətirər. Məsələn: 1. Bəzi proqramlar ya ümumiyyətlə işləmir və ya səhv işləməyə başlayır; 2. Ekranda başa düşülməyən məlumatlar və simvollar görünməyə başlayır; 3. Kompüterdə işləmək vaxt etibarı ilə çox çətinləşir, yəni maşın ləng işləyir. 4. Bəzi fayllar sıradan çıxır və s. Hər gün yeni növ viruslar meydana çıxır. Virusların miqdarı həndəsi silsilə üzrə artır. Bunu statistika və real həyat təsdiq edir. 1990-cı ildə təxminən 500 virus, 1992-ci ildə - 3 000, 1994-cü ildə - 5 000, 1996 – 9 000, 1999 – 30 000, 2001 – 50 000, 2004-cü ildə 112 000-dən çox virus məlum idi. 1999-cu ildə ilk dəfə dünya miqyasında virus epidemiyası yaranmışdı. Melissa virusu on minlərlə kompüteri yoluxdurmuş və 80 milyon dollar ziyan vurmuşdu. Bu insidentdən sonra dünyada antivirus proqramlara böyük tələb yarandı. 2000-ci ilin mayında Melissanın rekordunu bir neçə saat ərzində milyonlarla kompüteri yoluxdurmuş I Love You! virusu təzələdi. Praktik olaraq virusla "yoluxdurmaq" mümkün olmayan fayl növü qalmamışdır. Artıq mobil telefonları və proqram təminatından istifadə edən digər qurğuları yoluxduran viruslar da sürətlə yayılır. Virus proqramının aşkar edilməməsi üçün həmin proqram kiçik həcmli olmalıdır. Ona görə də bu proqramlar Asembler dilində yüksək təcrübəyə malik olan proqramçılar tərəfindən yazılır. Viruslar, proqramçılar tərəfindən yaradılıb yayılır. Bir çox ölkələrin cinayət məcəlləsində virus yaradıb yaymaqla məşğul olanlara qarşı cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmuşdur. Viruslardan qorunma üsulları: ♦ Faylların surətinin daşına bilən yaddaşlarda saxlanması. ♦ İcazəsiz əldə edilmiş proqramlardan istifadə edilməməsi. ♦ Antivirus proqramların tətbiq edilməsi.
Viruslar aşağıdakı əlamətlərinə görə təsvir olunur:
yerləşdiyi mühitə görə
yerləşdiyi mühitdə yoluxma üsuluna görə
aktivləşmə üsuluna görə
destruktiv imkanlarına görə
alqoritmin xüsusiyyətlərinə görə Viruslar yerləşdiyi mühitə görə fayllı, yükləyici və şəbəkəli olur. Fayllı viruslar əsasən icra olunan fayllar, mətn və cədvəl prosessorunun fayllarına yayılır. Yükləyici viruslar diskin yükləyici sektoruna və ya sərt diskin sistem yükləyici sektoruna yayılır. Şəbəkəli viruslar kompüter şəbəkələri üzrə yayılır. Həmçinin fayl və yükləyici sektorlara yoluxan fayllı yükləyici viruslar mövcuddur. Yerləşdiyi mühitdə yoluxma üsulu mühitin özündən asılıdır. Verilənləri məhv olmaqdan qorumaq, kompüteri ziyanverici və məhvedici proqramlardan qorumaq üçün nəzərdə tutulan proqramlar antivirus proqramları adlanır. Symantec, Avira, Avast, Kaspersky, Dr Web, Nod32 kimi antivirus proqramları vardır. Antivirus proqramlarının aşağıdakı tipləri mövcuddur:
filtr və ya keşikçi detektorlar
həkimlər və ya faqi
müfəttişlər
immunizatorlar və vaksinlər Filtr rezident proqram olmaqla təhlükəli əməliyyatlara nəzarət edir. Bu əməliyyatlara aşağıdakılar aiddir:
rezident proqramların yerləşdirilməsi
mütləq ünvana görə diskə birbaşa yazmaq
diskin yükləyici sektoruna yazmaq
diskin formatlaşdırılması Filtr proqramların əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar təhlükəli əməliyyatları daim izləyir və virusların ayrılmamışdan əvvəl tapılması ehtimalını yüksəldir.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|