Mühazirələr konspekti Ümumi kurs (Elektron variantı 127 s.) Baki 2010 Ön söZ

MÖVZU 11. HİSSƏ VƏ DÜYÜNLƏRİN
BALANSLAŞDIRILMASI

Avtomobil və aqreqatların etibarlılığına və ömüruzunluluğuna onların hissə və düyünlərinin tarazlığının böyük təsiri vardır.

Hissələrdə tarazlığın pozulması disbalans adlanır.
Disbalans adətən, fırlanan hissələrdə daha çox müşmhidə olunur. Belə hissələrdə disbalans artan titrəməyə səbəb olur və nəticədə, qovşaqlarda yeyilmə intensivliyi artır, avtomobildə müxtəlif zərərli proseslər əmələ gəlir.
Artan titrəmə nəticəsində sürücülərdə əsəb, sümük, mədə və s. xəstəliklər baş verir.
Disbalansın əmələ gəlmə səbəmləri üç qrupa bölünür:
- konstruktiv;
- texnoloji;
- istismar.
Konstruktiv səbəblərə fırlanan hissələrdə simmetriyanın pozulması,çertyoc xətalarını və s. göstərmək olar.
Texnoloji səbəblərə hissələrdə materialın sıxlığının qeyri-mqntəzəm yayılmasını, deformasiyanı, bazalaşdırma, balans-
laşdırma və yığma ilə əlaqədar xətaları və s. göstərmək olar.
İstismar səbəblərinə isə fırlanan hissələrdə yeyilmənin qeyri - müntəzəm olmasını, qovşaqlarda ara boşluğunun artmasını, daxili gərginliyi və s. aid edilə bilər.
Disbalansın üç növü vardır:
- statik;
- dinamik;
- qarışıq.
Statik disbalans o zaman əmələ gəlir ki, hissə və ya düyünün ağırlıq mərkəzi fılanma oxu üzərinə düşməsin. Bu zaman əmələ gələn disbalans statik momentlə təyin edilir

D = m R = G r Nm ,

Burada: m - tarazlaşmayan kütlə, kq;
R - fırlanma oxundan tarazlaşmayan kütlənin
mərkəzinə qədər olan məsafə, m ;
G - hissə və ya düyünün kütləsi, kq ;
r - hissənin ağılıq mərkəzinin fırlanma oxundan
sürüşməsi, m .
Fırlanma zamanı tarazlaşmayan kütlə qiymətcə sabit, lakin istiqamətcə dəyişən mərkəzdən qaçma inersiya qüvvəsi yaradır
P_c = mR_{ }²
Hissəni statik tarazlaşdırmaq üçün mərkəzdən qaçma inersiya qüvvəsinin əks istiqamətində elə bir m₁ kütləsini R₁ məsafədə bərkitmək lazımdır ki, onun yaratdığı tarazlaşdırıcı P_y = m₁.R₁._{ }² qüvvəsi qiymətcə P_c qüvvəsinə bərabər, istiqamərcə ona əks olsun, yəni P_y = P_c ,eləcədə
m₁R_{1 }² = mR_{ }²
Balanslaşdırma ağır tərəfdən kütləni deşmə və ya yonma ilə, yüngül tərəfə isə əlavə kütlə birləşdirməklə aparılır.Tarazlaşdırıcı kütlə aşağıdakı ifadə ilə təyin edilr
m₁ = m.R/ R₁ , kq.
Dinamiki disbalans uzunluğu dametrindən iki daha artıq olan , adətən val tipli hissələrdə və yalnız fırlanma hərəkətində əmələ gəlir.
Dinamiki disbalans zamanı hissənin ağırlıq mərkəzi fırlanma oxu üzərinə düşür,lakin hissənin baş inersiya oxu fırlanma oxundan müəyyən bucaq qədər meyilli olur. Val tipli hissənin fırlanması zamanı mərkəzdən qaçma Rc cüt qüvvələri L məsafədə fırlanma oxu müstəvisində statik moment əmələ gətirir. Yaranan statik moment titrəməyə və əlavə yükün əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Cüt qüvvələrin qolu nə qədər uzun olarsa, yaranan dinamiki disbalansın qiyməti də bir o qədər böyük olacaqdır.
M = C L = GrL_{ }² , N.m²
Dinamiki balanslaşdırma tarazlaşdırıcı kütlələrin köməyi ilə əlavə cüt qüvvələr yaratmaqdan ibarətdir. Dinamiki tarazlaşdırılan hissələr həm də ctatik tarazlaşmış olurlar.Statik tarazlaşmış hissələr isə dinamiki tarazlığa malik olmurlar.
Praktilada təmiz dinamiki disbalansa rast gəlmək olmur. Ən cox qaqrışıq disbalans müşahidə olunur. Hissə və düyünlərdə dicbalansın buraxıla bilən qiymətləri cədvəl şəklində verilir.