38 Peter Rillero, Dinah ZikeEcology, 2005 (1 3 2 ,143-bet)
143
Tabiat qo‘ynida yow oyi holda yashaydigan hayvonlaming ham
o‘ziga xos foydali xususiyatlari mavjud, jumladan, ulardan mo‘yna,
dorivor vositalar, oziq-ovqat mahsulotlari, jun olinadi.
0 ‘zbekistondagi asosiy xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan
hayvonlar: suvda suzuvchilar, sayg‘oqlar, ondatralar, toshbaqalar,
zaharli ilonlar, kakliklar, tog‘ echkilari va umurtqasizlar hisoblanadi.
Hayvonlar tabiatda tabiiy vositalaming muvozanatini saqlab
turishda xizmat qiladi. Umuman hayvonlaming turi ko‘p bo‘lib,
ulaming bir varim milliondan ziyod turi bor.
0 ‘simliklaming quyoshdan olayotgan energiyasini 100% deb
olsak, shuning 50%ini o‘simliklar nafas olish jarayonida qolgan
energiyani o‘zlashtirib, organik modda o ‘txo‘r va etxo‘r hayvonlarga
o‘tadi.
Tuproq tarkibini yaxshilashda va uning hosildorligini oshirishda
hayvonlaming, xususan, yomg‘ir chuvalchangini,
chumolini,
termitlami, umurtqali yer qazuvchilami va boshqalaming ahamiyati
juda katta. Bu hayvonlar tuproqni yumshatadi, aralashtiradi, najas va
o‘simlik qoldiqlari bilan o ‘g ‘itlaydi.
0 ‘simliklami changlanishida, um g‘ va mevalarini tarqatishda
ham hayvonlaming ishtiroki bor. Ayrim yirtqich qushlar esa
zarakunandalami (kemimvchilami) qirib, o‘simliklar hosildorligini
oshiradi
yoki
ba’zi
hasharotlar
o ‘simliklami
zarakunanda
hasharotlardan va kasalliklardan saqlaydi. Masalan, bitta boyqush bir
yilda 1000 ta sichqonni yo‘q qilib, 0 ,5 1 donni saqlab qolsa, chumolilar
o‘rmonlami kasalliklardan saqlaydi.
Bir hujayrali dengiz hayvonlaming qoldiqlaridan cho‘kindi
jinslar (bo‘r, ohaktosh) vujudga kelsa, poliplaming faoliyati tufayli
okeanlaming sayoz va iliq suvli qismida marjon orollari vujudga
keladi.
Qadimda ham, texnika taraqqiyoti rivojlangan hozirgi vaqtda
ham odamlar hayvonlami chiroyli terisi, mazali go‘shti, qimmatbaho
suyagi uchun qiziqishgan bo‘lsa o ‘ta johil kishilar ov qilishni ermak
bilib, hayvonot olamini yo‘q qilishgan. Manbalardan ma’lumki
1872- va 1874-yillar mobaynida AQShdagi Kanzas temir yo‘li
qurilishi vaqtida “ishtiyoqmand” ovchilar har yili 2, 5 mln. bizonni
144
otib tashlaganlar, ulami bu beozor jonivorning na mazali go‘shti
va na terisi qiziqtirmagandir. Oqibatda bizonlar shu
dar karaayib
ketganki, hozir ulaming ozgmasi maxsus qo‘riqx0nalarda saqlamb
qolgan.
Shuni aytish kerakki, 0 ‘zbekiston hududida
Dostları ilə paylaş: |