MüLKİ HÜquq anlayişI, pred-meti VƏ metodu

a) əmlakla əlaqədar olan şəxsi qeyri-əmlak münasibətləri;

b) əmlakla əlaqədar olmayan şəxsi qeyri-əmlak münasibətləri; Əmlakla əlaqədar olan münasibətlərə əqli yaradıcılığın yaranması, onlar-dan istifadə ilə əlaqədar, habelə əmtəələrin və onların istehsalçılarının fərdiləşdirilməsi ilə əlaqədar münasibətləri aid edə bilərik. Qeyd etmək lazımdır ki, bu münasibətlər indiki kimi geniş olmasa da, hələ 1966-cı il Mülki Məcəlləsində tənzim olunurdu. İndi isə bu münasibətlər Mülki Məcəllə ilə yanaşı, bir sıra qanunlarla da – 4 iyun 1996-cı il "Müəlliflik və əlaqəli hüquqlar haqqında", 25 iyul 1997-ci il "Patent haqqında" qa-nunlarla da tənzim edilir.

Əmlakla əlaqədar olmayan şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərinin ob-yektini əmlak dəyəri olmayan şəxsi qeyri-maddi nemətlər təşkil edir. Mülki Məcəllə fiziki şəxslərin şərəf və ləyaqətini, işgüzar nüfuzunu, ya-şayış yeri seçmək hüququnu bu sıraya aid etmişdir. Bu hüquqlar bir sıra əlamətlərə malikdir. Bu hüquqlar iqtisadi məzmundan məhrum olub, subyektin hər hansı əmlak mənafeyi ilə bağlı deyildir. Eyni zamanda həmin hüquqlar şəxsi qeyri-maddi nemətlər barəsində yaranır. Həmin nemətlər isə şəxsin üzündən ayrılmaz olub, özgəninkiləşdirilmir. Buna görə də onları satmaq, bağışlamaq, dəyişmək, vəsiyyət etmək olmaz. Bir sıra sivilist alimlər bu hüquqları bəzi meyarlar əsasında qruplaşdırmışlar. Məsələn, şəxsiyyətin fərdiləşməsinə yönələn hüquqlar – ad hüququ, şə-rəf, ləyaqət hüququ, şəxsiyyətin fiziki mövcudluğunu və əmin-amanlı-ğını təmin etməyə yönələn hüquqlar – yaşamaq, azadlıq və s. şəxsiyyətin mənəvi sosial əmin-amanlığını təmin etməyə yönələn hüquqlar – şəxsi həyat sirrini saxlamaq hüququ və s. Qeyd edək ki, bu siyahı tam deyil və müxtəlif meyarlar əsasında genişləndirilə bilər.

Mülki-hüquq münasibətlərin əsas kütləsinin əmlak münasibətləri təşkil etdiyinə görə, mülki-hüquqi məsuliyyət də əmlak xarakteri daşı-malıdır. Mülki hüquqi məsuliyyətin əsas xüsusiyyətlərini əmtəə-pul mü-nasibətləri sahəsində fəaliyyət göstərən ekvivalentlik prinsipinə müvafiq olan onun əmlak və kompensasiya xarakteri təşkil edir.

Əmlak mülki-hüquqi məsuliyyət tədbirləri təşkilatların və vətən-daşların şəxsi qeyri-əmlak hüquqlarının pozulması zamanı tətbiq edilə bilər. Hətta mənəvi ziyanın əvəzinin ödənilməsi əmlak formasında ola bilər.

Beləliklə, qeyd olunanları nəzərə alaraq, mülki hüquqa belə bir an-layış verə bilərik: “Mülki hüquq hüquq sisteminin ən mühüm sahə-lərindən biri olmaqla, əmlak və şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərini tən-zimləyən normaların məcmusudur.” Eyni zamanda mülki hüquq mülki dövriyyənin azadlığını təmin etməklə, sərbəst bazar iqtisadiyyatının in-kişafına şərait yaradır.

Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, əmlak münasibətlərinin və şəxsi qeyri-əmlak münasibətlərinin mülki hüququn predmeti olması üçünbir neçə şərtlər və əsaslar olmalıdır: