MüLKİ HÜquq anlayişI, pred-meti VƏ metodu

4. MÜLKİ HÜQUQUN FUNKSİYALARI.

Hüququn strukturuna sistemli yanaşma sistemin bütün elementləri-nin funksional xüsusiyyət və vəzifələrinin dəqiq müəyyənləşdirilməsini və nəticə etibari ilə, hüququn müxtəlif sahələrinin funksiyalarının aşkara çıxarılmasını nəzərdə tutur.

Funksional meyar sahənin hüquqi xarakteristikalarından biridir. Mülki hüquq ictimai münasibətlərin tənzimçisi olaraq hüququn bütün sahələrinə xas olan ümumi xarakterli bir sıra vəzifələri (funksiyaları) ye-rinə yetirir. Bunlar cəmiyyətdə insanların konkret davranış hərəkətini ni-zama salan tərbiyəvi xarakterli funksiyalar, qanun pozuntularının qarşı-sını alma, vətəndaşların və təşkilatların cəmiyyətə gərəkli hərəkətlərinin stimullaşdırılması və nəhayət, hüquq qaydalarını pozanlara qarşı məc-buretmə xaraxterli tədbirlərin tətbiq edilməsi funksiyalarıdır.

Hüququn tənzimləyici və qoruyucu funksiyalarını xüsusi olaraq fərqləndirmək lazımdır. Belə ki, hüququn bir sahələri, məsələn, mülki. əmək, torpaq, ailə hüququ başlıca olaraq tənzimləyici xarakterli norma-ları nəzərdə tutduqları halda, digər sahələri əsas etibari ilə qoruyucu və-zifələri yerinə yetirir, məsələn, cinayət hüququ, cinayət-prosessual və mülki prosessual hüquqları. Sahənin tənzimləyici və qoruyucu vəzifələ-rinin nisbəti isə onun spesifik funksiyalarını təşkil edir.

Hüququn ayrı-ayrı sahələrinin funksiyalarındakı belə fərq bir sıra hallarda konkret sitiuasiyaların tənzimlənməsi zamanı onların qarşılıqlı təsirini şərtləndirir. Məsələn, əmlak oğrusunun cinayət qaydasında məh-kum edilməsi və ona cəza tədbirlərinin tətbiqi zərər çəkmiş şəxsin əmlak mənafeyini mühafizə etmir. Burada da köməyə mülki hüquq normaları gəlir. Cinayət prosesində mülki iddia qaldırmaq yolu ilə cinayətdən zərər çəkmiş şəxsin əmlak vəziyyətinin bərpa edilməsi təmin edilir.

Mülki hüququn rolu, hər şeydən öncə, cəmiyyətdə normal iqtisadi münasibətləri tənzimləməkdən ibarətdir. Mülki hüququn qoruyucu funk-siyası başaqa hüquq sahələrinin qoruyucu funksiyalarından fərqli olaraq əmtəə-pul münasibətlərinin ekvivalentliliyi prinsipindən irəli gələn kom-pensasiya xarakteri daşıyır.

Mülki hüququn bütün əsas xarakreristikalarını nəzərdən keçirəndən sonra onun aşağıdakı tərifini vermək olar: Mülki hüquq – iqtisadiyyatın təşkilinin əmtəə-pul formalarını möhkəmləndirmək və inkişaf etdirmək məqsədilə tərəflərin hüquqi bərabərliyi metodu ilə iştirakçıların sərbəst-liyinə və müstəqilliyinə əsaslanan əmlak və qeyri-əmlak münasibətlərini tənzim edən hüquqi normalar sistemi, hüququn bir sahəsidir.

Mülki hüquqlar və vəzifələr mülki qanunvericilikdə nəzərdə tutu-lan əsaslardan, habelə fiziki və hüquqi şəxslərin qanunvericilikdə nəzər-də tutulmasa da, mülki qanunvericiliyin prinsiplərinə görə mülki hüquq-lar və vəzifələr doğuran hərəkətlərindən əmələ gəlir.

Mülki hüquqların və vəzifələrin əmələ gəlməsi əsasları aşağıdakı-lardır:

1. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş müqavilələr və başqa əqdlər, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmasa da, ona zidd olmayan müqa-vilələr və başqa əqdlər.

2. Dövlət orqanlarının və yerli özünüidarə orqanlarının qanunveri-cilikdə mülki hüquqların və vəzifələrin əmələ gəlməsi əsası kimi nəzər-də tutulmuş aktları.