Mülki müdafiə – dinc və ya müharibə dövründə əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. Mülki müdafiə sistemi

20.Kimyəvi silah 
Kimyəvi silah zəhərləyici maddələr və onların tətbiq vəsaitləridir.
Zəhərləyici maddələr (ZM-lər) canlı qüvvəni sıradan çıxaran, məhv edən, müxtəlif təsir xarakterinə malik olan 
yüksək toksiki maddələrdir.
ZM-lər fiziki, kimyəvi, toksiki xassələrinə, taktiki və tədris-metodiki cəhətlərinə görə təsnif olunurlar.
ZM-lər insan orqanizminə toksioloji təsirinə görə altı qrupa bölünürlər: əsəb-iflic, ümumi zəhərli, dəridə 
yaraaçan, boğucu, psixokimyəvi və qıcıqlandırıcı təsirli zəhərləyici maddələr.
Əsəb-iflic təsirli zəhərləyici maddələr 
Bu qrupa V-qazlar, zarin və zoman növlü fosfor-üzvi ZM-lər daxildirlər. Bunlar mərkəzi sinir sisteminə tez 
bir zamanda təsir edən, yüksək toksiki zəhərləyici maddələrdir. İnsanlara nəfəs və qida yolları ilə, dəridən keçməklə 
təsir edirlər. Bu ZM-lərin orqanizmə toksiki təsir mexanizmi onların hüceyrələrdə gedən reaksiyaya təsiri ilə, yəni 
onların xolinesterazın aktivliyini məhdudlaşdırması, onun asetilxolinlə reaksiyasına mane olması ilə izah olunur. 
V-qazlar, zarin və zoman rəngsiz, iysiz mayedirlər. 
Qaynama tempraturu: V-qazlar üçün 300 
0
S, zoman üçün 190 
0
S, zarin üçün isə 151 
0
S-dir.
Döyüşdə aerozol, yaxud damcı-maye halında tətbiq edilirlər. 
Zəhərlənmə əlamətləri: 
- yüngül zəhərlənmədə: göz bəbəyinin büzüşməsi (mioz), baş ağrısı, təngənəfəslik, sinə sıxıntısı, iştahın 
olmaması, tərləmə, narahatçılıq, yuxusuzluq, huşsuzluq; 
- orta ağırlıqlı zəhərlənmədə: yüngül zəhərlənmədə olan əlamətlər özlərini daha güclü şəkildə büruzə verir, 
bundan əlavə qıcolma, qusma, güclü öskürmə, cpazmalar müşahidə olunur;
- ağır zəhərlənmədə: göz bəbəyinin reaksiyasının itməsi, bəbəklərdə güclü ağrılar, güclü baş ağrısı, qıcolma, 
boğulma. Ağır zəhərlənmə ölümlə nəticələnir.
İlk kömək: 
- zəhərlənənə əleyhqaz geydirmək (əgər üzün dərisinə ZM damcısı düşübsə, əvvəlcə üzü İPP ilə təmizləmək); 
- «şprits-tyubik» ilə antidot vurmaq (yaxud taren həbləri qəbul etmək); 
- zərərçəkəni zəhərli atmosferdən cıxartmaq; 
- 
əgər 10 dəq ərzində qıcolma keçməsə, antidotlu iynəni təkrar vurmaq; 
- ZM dəriyə düşdükdə İPP ilə yumaq; 
- ZM mədəyə düşdükdə qusmaq, mədəni yemək sodasının 1%-li məhlulu, yaxud təmiz su ilə yumaq;
- ZM gözə düşdükdə gözləri yemək sodasının 2 %-li məhlulu, yaxud təmiz su ilə yumaq; 
- zəhərlənəni tibbi məntəqəyə çatdırmaq.