“Mülkü müdafiə” fənni üzrə kollokvium suallarının cavabları

2.2.Geoloji təhlükəli təbii fəlakətlər. Onların baş vermə səbəbləri. 

Sürüşmə-  daimi  donma  zonasından  kənarda  təsadüf  olunan  və  adətən  dağ 

yamaclarında olan torpağın eroziyadan, suyun dağın ətəklərini yuması, yamacların 

titrəməsi  və  ya  əlavə  təsirə  məruz  qalması  nəticəsində  baş  verən  torpaq 

sürüşməsindən  ibarət  hadisədir.  Torpaq  axını  xarakterli  sürüşmələrin  eni  onlarla, 

uzunluğu  isə  yüzləriə  metr  ola  bilər.  Sürüşmələr  uzun  illər  boyu  tamamilə 

hərəkətsiz  qaldıqdan  sonra  qısa  müddətdə  fəallaşa  bilər  ki,  belə  hallarda  onların 

sürəti  saatda onlarca metrə  çata  bilir.  Axın  sürüşmələri gilli, qumlu,  yumşaq  sarı 

torpaqlı dağ yamacları üçün səciyyəvidir və belə torpaq qatlarını leysan yağışları 

isladarkən  baş  verir.  Respublikamızda  ən  çox  sürüşmələrin  olduğu  yer  Bayıl 

zonasıdır.  Sürüşmələrin qarşısını almaq üçün görülən tədbirlərdən ən vacibi həmin 

ərazilərdə çoxlu sayda ağacların əkilməsidir. 

Sel-  Çayların  məcrası  boyu  özü  ilə  çoxlu  (həcminin  10-15%-dən  artıq)  bərk 

material  (qum, çınqıl) gətirən və sıxlığı suyunkundan 1,5- 2 dəfə çox olan axındır. 

Sel hündürlüyü  20-40 sm olan dalğa şəklində saniyədə 20-30m sürətlə hərəkət edir 

və rast gəldiyi maneələrə hər kvadrat metrə onlarla ton güclə təsir göstərir. Sellərin 

80-90%-i  leysan  mənşəlidir.  Sel  axınları  yatağının  mailliyi  6-20  dərəcə 

hüdudlarında olan dağ dərələri üçün səciyyəvidir. Belə sellər adətən onlarla dəqiqə, 

nadir hallarda isə 4-5 saat davam edir. 

Qar uçqunları- Marxallar nisbi hündürlüyü 20-40 m-dən çox, mailliyi 25 dərəcə 

olan  sahələrdə  baş  verir.  Qar  uçqunlarının  sürəti  saniyədə  onlarla  metrə,  həcmi 

milyon  kub  metrə,  maneələrə  gostərdiyi  təzyiq  hər  kvadrat  metrdə  100  tona 

çatır.(0,5 t/m

2

  təzyiq  qapı  və  pəncərələri  qırır, 3  t/m

2

  taxta  tikililəri, 100  t/m

2

  daş 

binaları dağıdır) Sutka ərzində qarın qalınlığı 30 sm-ə çatan hallarda külli surətdə 

iri  qar  uçqunları  təhlükəsi  meydana  çıxır.  Müdafiə  üsulları,  qar  yağmış 

hündürlükləri atəşə tutmaqdır.