Multisim dasturi – kompyuterda virtual elektron laboratoriya bo’lib hisoblanadi. Unga asos qilib professional modellash dasturi pspice

IV. Yong‘innni to‘xtatishning asosiy prinsiplari
Yonish zonasini intensiv sovutiladi. Masalan, suvli kompakt orkali.
1.Yonish zonasiga inert yonmaydigan gazlarni (azot, SO3) suv parlari chang xolatiga keltirilgan suvni kiritish orkali.
2.Yonish reaksiyasini sekinlashtiradigan uglevodorodlar (turtxlorli uglerod, bromli metil va boshkalar) yordamida ximiyaviy tozalash tuxtatish orkali.
3.Yonuvchi moddani kisloroddan kigiz, asbest yordamida izolyatsiyalash (yopib kuyish) orkali.
Yong‘inni uchirishning eng kup tarkalgan usuli – bu suv bilan uchirishdir. Nasoslar binoning eng baland nuktasidan 10 metrdan kam bulmagan balandlikkacha yetadigan kuchga ega gidrantlar urnatiladi.
Yongin paytida ularga brandspaytli latta materialdan tayyorlangan kuvurlar urnatiladi. Ichki yongin suv quvurlari tashki tarmoqdan ta’minlanadi. Ular kuticha yoki mexrob kurinishda bulib yerdan 1,35 metr balandlikda zinapoyalar, maydonchalar va yulaklarga urnatiladi. Kuticha ichida 10-20 m uzunlikdagi kuvurlar, tez ulanib birikadigan qurilma va yonginga (olovga) sepuvchi konussimon kvurlar buladi.
V. Transformatorlarda va reaktorlardagi yong‘inning o‘chirish alomatlari
Yonayotgan transformatorlarni xar tomondan uchiriladi. Yonginni havo-mexanik ko‘pik-chang ko’rinishdagi suv uglekislotali o’t uchirgichlar bilan o’chiriladi. Tezlik bilan moyni idishlarga yoki maxsus tayyorlangan chukurga tukiladi, moyning okib ketishiga yul kuyilmaydi.
VI. Kabellardagi yonginni uchirish alomatlari
Kabel liniyani uzish zarur va stansionar xavo-mexanik kupik beruvchi kurilma ulanadi. Birinchi navbatdagi kabeldan yukori kuchlanishni olinadi.
Yonayotgan kabel bilan tunel yoki kabelli bulinmalarga kirish man qilinadi. Yongindan keyin to kuchlanish olinmaguncha kabelga tegish mumkin emas.
Elektromagnit maydon va elektromagnit nurlanishlardan himoyalanish
Hozirgi kunda materiyaning ikki turi mavjudligi qayd etilgan. Birinchi xil materiyaga atomlar, molekulalar va ulardan tuzilgan barcha jismlar kiradi. Bu turdagi materiallar juda yaxshi o‘rganilgan. Materiyaning ikkinchi turi maydon, ya’ni elektromagnit, gravitatsion kabi maydonlardan iborat bo‘lib, ular xali to‘liq urganilmagan.
Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida yuqori chastotali magnit maydonlardan turli texnika ishlarida keng foydalanilmoqda. Bunday vositalar bilan texnik ishlarni bajarishining qulayligi ortiqcha issiqlikning ajralmasligi va ortiqcha uskunalarga bo‘lgan ehtiyojning kamligidadir. Shu bilan birga bu usul ish sharoitini yaxshilash va ish joylarida havoning tozaligini ta’minlashi sababli sanitariya-gigiena tomonidan qulayliklar tug‘diradi. Hozirgi vaqtda radio, televizor, kompyuter texnikasi, uyali telefonlar, radionavigatsiya va boshqa elektromagnit tebranishlarga asoslangan qurilmalarning keng ko‘lamda qo‘llanilishi ko‘pchilik aholi, ishchi –xizmatchilarning, elektromagnit to‘lqinlar ta’siri ostida bo‘lishiga olib keldi. Shuning uchun ham elektromagnit tebranish to‘lqinlaridan muxofazalanish chora-tadbirlarini amalga oshirish taqozo qilinmoqda. Hozirgi kunlarda elektromagnit to‘lqinlarning inson organizmiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan. Buning xatarli tomoni shundaki, inson bu nurlar ta’siri ostiga tushib qolganini sezmaydi. Ma’lumki, elektromagnit to‘lqinlarning uzunligi qancha qisqa bo‘lsa, uning chastotasi va energiyasi shuncha katta bo‘ladi. Yuqori chastotali nurlanishlar, ultrabinafsha nurlanishlardan boshlab xo‘jayralardagi atom va molekulalarni ionlashtiradilar. Shu orqali hujayralardagi biokimyoviy jarayonlarni buzilishi yuz beradi. Masalan, ultrabinafsha nurlarni olsak, ular ta’siriga ko‘ra uch guruxga bo‘linadi, 1-guruxiga to‘lqin uzunligi 380-315 mm (nanometr, 1nm=10^-9m) bo‘lgan nurlanishlar kiradi. Bu nurlanish asosan turli moddalaring lyuminessent analizi uchun qo‘llaniladi. Bu nurlanishning biologik aktivligi unchalik katta emas. 2-guruxiga 315-280 nm to‘lqin uzunlikdagi nurlanishlar kiradi. Bu nurlanishlar juda katta biologik effektivlikka ega bo‘lib, ruxsat etilgan dozalarda ta’sir ettirilganda tirik organizmlarni sog‘lomlashtirish xususiyatiga egadir. Bu nurlanish asosan organizmdagi D vitaminiga ta’sir etadi. D vitaminini hosil bo‘lishini tezlashtiradi. 3-guruxga 280-10 nm to‘lqin uzunlikdagi ultrabinafsha nurlar kiradi va bu nurlanish kuchli bakteriologik ta’sir qiladi. Tirik organizm xo‘jayralarida biokimyoviy o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Ularni halok etishi ham mumkin. Xonalardagi xavoni, idishlarni sterilizatsiya qilishda ishlatiladi. Bunday nurlanishlarni simobli–kvars shishali lyuminessent-bakteritsid lampalar hosil qiladi.
Uzun to‘lqinli elektromagnit tebranishlar energiyasi atom va molekulalar orbitasidagi elektronlarni urib chiqara olmasa ham, molekulalarning issiqlik harakat tezligini oshiradi. Natijada tana organlarining qizishi yuz beradi-yu u tashqaridan sezilmaydi. Past chastotali elektromagnit nurlanishlar organizmning hayoti uchun zarur bo‘lgan biotoklarga ta’sir etishi orqali normal hayot tarzini izdan chiqaradi. Masalan, tashqi magnit maydoni kuchlanganligining miqdoriga qarab chumolilarning ishtahasi va shu orqali hayot tarzi o‘zgaradi. Arilar esa 50 gs chastotali elektromagnit tebranishlar maydoni ta’siriga tushib qolsalar, bu maydondan qochib-uchib ketishga harakat qilishi kuzatilgan. Kompyuter operatorlarining ko‘pchiligi esa bosh og‘rishidan, eshitish va ko‘rish qobiliyatining pasayishidan shikoyat qiladilar. Bu ham kompyuter ekranidan 30 sm masofada 25 mikrotesla qiymatiga ega bo‘lgan past chastotali magnit maydoni kuchlanganligining ta’siridir.


Xulosa
Elektrotexnik va elektron zanjirlarini qurish, electron zanjirlarni yigi’ish va hisoblash kabi amaliy masalalarni hal qilishda zamonaviy kompyuter texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Ushbu ishda elektron zanjirlarni yig’ish va hisoblash uni tahlil qilish kabi masalalarni EWB dasturida amalga oshirishning virtual modeli tayyorlangan. Elektron Workbenche dasturining interfeysi bilan tanishish, komponentlar kutbxonasidan elementlarni topish va tanlab olish, sxemalarni yig’ish va modellashtirishga oid ma’lumotlar keltirilgan.
O’zgaruvchan elektr tokini doimiy tokka aylantiruvchi to’g’irlagichlar to’g’risida batafsil ma’lumotlar to’plangan. Bir va ikki yarim davrli to’g’irlagichning prinsipial sxemalari tahlil qilingan, parametrlarini amaldagi standartlarga muvofiq saqlash uchun zarur bo’lgan tashkiliy tadbirlarning asosiy texnik vositalari ta’riflangan.
O'zgaruvchan kuchlanishdan pulsatsiyalanuvchi kuchlanishni olish uchun bir tomonlama elektr o'tkazuvchanligiga ega bo'lgan maxsus elementlar - yarimo'tkazgich va elektr vakuumli diodlar asosida ishlaydigan to’g’irlagichlar elektr sxemalari tahlil qilingan
Ishda xatolikni hisoblash uchun analitik formulalar ishlatiladi. Yuqori garmonikalarni hisoblash uchun dastur ishlab chiqilgan. Ushbu dastur ish soddaligi va aniqligini o’zida mujassamlashtirgan.
Elektron zanjirlarining talab qilingan parametrlarini ta’minlash uchun zarur bo’lgan asosiy usullarining ta’riflari keltirilgan. Shuningdek kuchlanishni simmetriyalash, kuchlanish nosinusoidalligini kamaytirish kabi momentlar ko’rib chiqilgan.
Yuqorida olingan ma’lumotlarga asosan ikki yarim davrli o’zgaruvchan tok to’g’irlagich sxemasini “Multisim” dasturida yig’ish bo’yicha laboratoriya ishi yaratilgan.

Adabiyotlar ro’yxati

1. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. - T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
2. O‘zbekiston Respublkasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. - T.:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni.
3. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. –T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2016. – 56 b.
4. Elektroenergetik tizimlarni loyihalashtirish bo’yicha spravochnik/ S.S. Rokotyana va I.M. Shapiro tahr. ost. M.: Energoatomizdat, 1985. 352 s.
5. Хернитер Марк Е. Multisim 7: Современная система компютерного моделирования и анализа схем електронных устройств. (Пер. с англ.)/ Пер. с англ. Осипов А.И. – М .: Издателский дом ДМК пресс, 2006.
6. Виртуалная лаборатория по измерителним приборам в среде Мултисим и методика ее исползования / Сост. Погодин Д.В., Насирова Р.Г. Казан. гос. техн. ун-т им.А.Н.Туполева. Казан, 2011

7. 
   Гутников В.С. Интегралная електроника в измерителних устройствах: Монография. – Л.: Енергоатомиздат, 1988.
   
8. 
   Христич В.В. Лабораторний практикум по курсу “Електроника”. – Таганрог: Изд-во ТТИ, 2009.
   
9. 
   Плюшаев В.И. Компютерное схемотехническое моделирование: Методические указания. – Н. Новгород: Издателство ВГАВТ, 2002.
   
10. 
    Алексенко, А.Г. Применение пресизионних аналогових микросхем: Монография / А.Г. Алексенко, Е.А. Коломбет, Г.И. Стародуб. – М.: Радио и связ, 1985.
    
11. 
    Алиев И.И. Виртуальная электротехника. Компьютерные технологии в электротехнике и электронике. М.: Радиософт, 2003.
    

Internet resurslari

1. 
   www.Ziyonet.uz
   
2. 
   www.My gov.uz
   
3. 
   www.Arxiv.uz
   
4. 
   www.wikipedia.org