MüMİn sekman, Kişisel gelişim ve

Mücadele gücünü çökertme ve çaresizlik eğitimi
Seligman  ve  arkadaşlarının  çaresizler  grubundaki  köpeklere 
kurduğu psikolojik tuzak neydi?
Deneyin  birinci  aşamasında  köpeklere  elektrik  şoku  verilir­
ken,  bununla  başa  çıkmalarını  sağlayacak  hiçbir  yol  bırakılmadı. 
Onlara  kendi  hayatlarını  etkileyen  ama  engellenmesi  kendi  ellerin­
de  olmayan  bir  durum  yaşattılar.  Sorunlarından  kurtulmak  için 
hiçbir  çözüm  bulamayan  köpekler,  acıdan  kaçmak  yerine  ona 
katlanmaya karar verdiler.
Deneyin  ikinci  aşamasında  elektrik  şokundan  kaçabilecekle­
ri  bir  düzenek  içine  konulup  ne  yapacakları  gözlendi.  Köpekler 
kaçma imkânları olsa da, kaçmak için hiçbir şey yapmadılar.
Çaresizler  grubundaki  köpekler  neden  deneyin  ikinci  aşa­
masında  elektrik  şoku  verildiği  halde  kaçmadı?  Çünkü  ilk  aşa­
mada  onlara  çaresizleştirme  eğitimi  uygulandı.  Mücadele  güçleri 
ve  başarı  duyguları  yok  edildi.  Başarısız  olduklarını  kabullenme­
leri sağlandı.
Deneydeki  önemli  noktalardan  biri,  köpeklerin  yaşadıkları 
çaresizlik  durumunun  kaynağına  dair  mantıklı  bir  açıklama  bula­
mamalarıdır.  Köpekler  çektikleri  acıyı  yaptıkları  ya  da  yapmadıkları 
bir  şeye  bağlayamıyorlardı.  Kaçsalar  da,  yatsalar  da  hiçbir  şey 
değişmiyordu.  Elektrik  şoku  verilmeye  devam  ediyordu.  Çek­
tikleri  acının  mantıklı  ve  anlamlı  bir  nedenini  bir  türlü  bulamıyor­
lardı.  Bu  anlamsızlık  da  onları  önce  çaresizliğe,  sonra  eylemsiz­
liğe iten önemli bir nedendir.
Köpekler  bu  süreçte  hayatları  üzerindeki  kontrol  duygularını 
kaybettiler.  Kontrol  duygusu,  "Çevremde  olan,  beni  rahatsız 
eden  bir  şeyi,  yaptıklarımla  etkileyerek  değiştirebilirim,"  inancı­
dır.  Kontrol  duygusu  kaybı,  insanlar  için  güçlü  bir  kaygı  nede­
nidir.  İnsanlar  bu  kaygıyı  çoğu  kez  kadercilik  anlayışıyla  dengeler. 
Kontrol  duygularını  kaybedince,  "Zaten  insan  hayatı  kontrol  ede­
mez  ki,”  diye  düşünüp,  kişisel  sorumluluktan  sıyrılıp,  kendilerini 
iyice  'olayların  akışına'  bırakırlar.  Politik  propaganda  yoluyla
26

---

toplumlarda  da  bu  tür  pasiflik  psikolojisi  oluşturulabilir.  Kitleleri 
koyunlaştırmanm  en  etkili  yolu,  öğrenilmiş  çaresizlik  psikoloji­
sini yaygınlaştırmaktır.