Mundarija kirish Asosiy qism

3-bobga xulosa
Psixologizm – adabiyotshunoslikning o‗ziga xos kategoriyasi bo‗lib, unga 
bo‗lgan qiziqishning ortishi insoniyatning tarixan taraqqiy etib kelayotgan jahon 
adabiyotini o‗z ma'naviy-ruhiy olamining ifodasi sifatida tasavvur etishi bilan 
shartlanadi.
Bugungi kunda badiiy asarni turli rakurslardan turib talqin etishga imkon 
beradigan turli metodlardan foydalanilmoqda. Psixoanaliz, xarakterologiya, 
patopsixologiya, 
psixopoetika, 
genderologiya, 
narratologiya 
kabi 
insonshunoslik sohalarining har biri inson ichki olamini tasvirlashning yangi 
versiyalarini taklif qilmoqda. Ushbu tadqiqotda birinchi marta o‗zbek 
qissachiligidagi badiiy psixologizm muammosi maxsus tadqiq etilib, ish 
yakunida quyidagi xulosalarga kelindi:
1. 
Adabiyotda inson ichki dunyosining chuqur badiiy tadqiqi ―badiiy 
psixologizm‖ deb ataladi. ―Psixologizm‖ tushunchasi ―psixologik tahlil‖dan 
ko‗ra kengroq, u muallif psixologiyasining asardagi aksini ham aks ettiradi. 
Inson ruhiyatini ochish vositalari majmuidan iboratligi, shuningdek, o‗zi 
yo‗nalgan ob'ektning mavjudligini taqozo etishi nuqtai nazaridan psixologik 
tahlilga nisbatan bunday ta'rifni qo‗llay olmaymiz. Psixologizm bevosita – 
muallif mulohazasi yoki qahramonlarning o‗z-o‗zini tahlil qilishi shaklida va 

---

52 
yoki bilvosita – qahramonlar mimikasi, xatti - harakatini ko‗rsatish formasida 
amalga oshiriladi.
2. XX asrning 80-yillari o‗zbek adiblarining ijodiy izlanishlarida real 
hayotiy ziddiyatlarni, ijodiy niyatni konfliktning botiniy ko‗rinishi – qalb 
dramatizmi vositasida ifodalash ko‗zga tashlandi.
3. XX asrda psixologik tasvirning o‗tgan asr adabiyoti tomonidan 
o‗zlashtirilgan usul va yo‗sinlaridan keng foydalanildi. Biroq bugungi kunda bu 
yo‗sinlar iearxiyasida kompozitsion-hikoya qilish (―nuqtai nazar‖ va hikoya 
sub'ektining siljishi bilan bog‗liq) usuli yetakchilik qila boshlaydi.