Mundarija kirish I bob. Keksalik yoshi – psixogerontologik davr sifatida

Eksperimental qism
Tadqiqotni eksperimental qismini amaliy jihatdan keksa yoshdagi respadentlarda savolnomalarni o`tkazishni boshladik. Metodik so`rovnomani o`tkazishda barcha kerkali bo`lgan ko`rsatmalarni berib bordik, sababi metodikaning samaradorligi aynan shu faktorlar bilan bog`liq. Respodent o`tkazilayotgan so`rovnoma paytida hayojonlanmasligi va asabiylashmasligi, material jihatdan yetishmovchilik bo`lmasligi, jarayon davom etayotganda respodnetga halaqit beradigan unsurlardan holi qilgan holda atmosfera yaratish zarur. Biz tadqiqotimiz davomida bu kabi jihatlarga erisha oldik desak mubolog`a bo`lmaydi. Tadqiqotimizda qariyalar uyida yashovchi keksa yoshdagi respodentlarda o`tkazdik. Sababi tadqiqotimiz mavzusi shuni talab etganligi tufayli keksa yoshdagilar ko`proq bo`lgan yagona joy qariyalar uyi bo`ldi.
Demak biz so`rovnomani o`tkazishni boshladik. So`rovnomizda 15 ta keksa yoshdagi erkak-ayollarda o`tkazdik, so`rovnoma jarayonida repodentlarimizda asabiylashish va hayojonlanish holatlari kuzatilmadi. Biz hozirda birinchi bo`lib N.Xolning “Emotsional intellektning koiftsentini aniqlash” metodikasini o`tkazib oldik. Ushbu metodika 30 ta savoldan iborat bo`lib baholash va shkalalar mezoni quyidagi jadvalda ko`rsatib beramiz.

Emotsional bilimdonlik	1,2,417,19,25
O`z emotsiyalarini boshqarish	3,7,8,10,18,30
O`zini o`zi undash qobilyati	5,6,13,14,16,22
Empatiya	9,11,20,21,23,28
O`zgalarning emotsional holatlarini bilish qobilyati	12,15,24,26,27,29

Ko`rib turganizday shkalalar empatik xusuiyatlarni va darajalarni ochib berishga yordam beradi. Chunki savolnomlarda insonning emotsioanl jabhasida haqida aniq bo`lgan hukmlar va javoblar mavjud. Buni hozi metodikamizdan olingan natija va xulosalar orqali isbotlab berishga kirishamiz.
15 ta respodentda olib borilgan ishlarni bitta joyda istiqomat qilganligi uchun ularda umumiy o`rtacha qiymat va qaysi shkalalarda eng ko`p to`xtamga kelinganliglarini ko`rsatib beramiz.

	N.T	D.A	T.I	O.P	P.Q	R.I	K.A	M.A	J.S	G.A	O.Y	E.M	T.Q	Q.A	R.T
Emotsional bilimdonlik	11	12	15	17	13	17	14	9	12	15	18	11	14	7	15
O`z emotsiyalarini boshqarish	4	3	6	8	7	10	4	6	10	8	10	12	14	18	10
O`zini o`zi undash qobilyati	9	9	10	6	15	6	12	16	5	11	12	8	7	9	15
Empatiya	15	15	8	11	7	10	7	6	10	8	6	10	8	8	11
O`zgalarning emotsional holatlarini bilish qobilyati	17	17	12	10	15	16	8	10	8	12	6	19	6	12	15

Ko`rib turganizday yuqoridagi jadvalda har bir respadent ko`rsatkichlari nomoyon bo`lib turibdi. Endilikda barcha shkalalarining miqdorini o`ratcha qiymatlarini hisoblab umumiy jihatdan qaysi shkala ustunlik qilayotganligini aniqlik kiritib olamiz. Hozirda sizga diagramma shaklida natijalar havola etiladi.

Natijalar shuni ko`rsatdiki emotsioan bilimdonlik va o`zgalarning emotsional holatlarini bilish qobilyati shkalalari eng yuqori ko`rsatkichlarni tashkil etdi. Darhaqiqat keksalik davrida bunaqa holat bo`lishini taxmin qilgandik. Sababi bu yosh davri ontogenetez psixologiyasiing sarhisob davridir. Tabiiyki shaxs o’z hayoti, tajribasi va bosib o`tgan yo`li uning psixikasi va ongida o`z izini qoldiradi.
Demak xulosa qilib aytsak N.Xolning “Emotsional intellektning koiftsentini aniqlash” metodikasi orqali keksalik davrida hissiy nomoyon bo`lishini o`rgnasak bo`lar ekan. Undan tashqari keksalik davrida haqiqattan sarhisob davri ekanligi yana bir bor isbotlandi. Olingan natijalardan keksalarda emotsional bilimdonlik yaxshi shakllanganligi ko`rib turibmiz.
Keyingi metodikamiz I.M.Yusupovning “Empatik qobilyat diagnostikasi” hisoblanadi. Ushbu metodikamiz undan oldingi metodikadan bir muncha farq qilib, undagi shkalalar respdontda yuz beradigan hissiy kechinmalarni nima bilan yoki kim bilan bog`langanligi ochib beradi. Shkalalar va baholash mezoni darajalarga bo`linib o`rganiladi. Undan tashqari yana 6 ta shkala mavjud bo`lib ular orqali emotsional hissiy nomoyon bo`lishning negizlarini kashf qilish mumkin. Shunday qilib ikkinchi eksperimnetal amaliy metodikamizni respodnetlarda o`tkazishni boshladik. Bu metodikada ham yuqorida keltirilgan test yechish uchun shart-sharoitlar yaratib berildi. Natijalar quyidagi diagrammada ko`rishingiz mumkin.
Ko`rib turganizday bu yerda shkalalar ballar tizimida berilgan bo`lib ular orasidagi “Notanish odamlarga nisbattan va Ota-onaga bo`lgan emaptiya” eng yuqori ko`rsatkichlarni nomoyon qilgan. Demak bundan ko`rinadiki keksalar uyidagi shaxslararo munosabat bir muncha adaptatsiyaga uchragan. Qo`shimcha tarzda “Bolaga bo`lgan empatiya ” ham alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki emotsional qoniqish keksalar uchun asosan farzandlardan bo`lishi eng keraklisidir. Umum olib qaraganda bu yoshdagi odamlar keksalarga uyigacha borish jarayonini o`zi ularda bir muncha shu kabi adaptativ o`zgarishlarni keltirib chiqargan. Eng qiziq jihatlari shundaki ota-ona haqida fikrlar keksalarda yanada kuchaygan, sababi bu davrda ular yanada ota-onasi haqida tushunib yetgan o`z-g`oya, fikrlariga egadir. Undan tashqari individual suhbat va kuzatuvlar natijasida shuni ayta olamizki, bu davr keksa yoshdagi insonlar uchun eng keraklisi atrofdagilar mehri, ularning e`tibori eng muhim jihatlaridan biridir. Eksperimental tadqiqotlar shuni ko`rsatdiki, N.Xolning “Emotsional intellektning koiftsentini aniqlash” va I.M.Yusupovning “Empatik qobilyat diagnostikasi” metodikalari biri birini to`ldiruvchi desak mubolog`a bo`lmaydi. Misol olib qarasak N.Xoll metodikasida emotsioan bilimdonlik va o`zgalarning emotsional holatlarini bilish qobilyati eng yuqori chiqqan bo`lsa I.M.Yusupov metodikasida “Notanish odamlarga nisbattan va Ota-onaga bo`lgan emaptiya” psixologik tahlil ostida qaraganda bir-birini mukammal tarzda to`ldirib turibdi. Chunki emotsional bilimdonlik va holatlarni bilish bu ularning hayot tajribasidandir, ota-ona va notanish odamlar bo`lgan empatiya esa ularning hissiy namoyon bo`lishidir, sababi ularning hayot tarzi endilikda umuman boshqa mazmunga aylangan. Umumiy jihatdan keksalarda hissiy namoyon bo`lish psixolgik xususiyatlari eng ko`p shaxslararo munosabatlar bilan bog`langan va ularning ichki hissiyotlar olami tajribalari mevasidir.


XULOSA

Keksalik yoshi o’zining murakkabligi bilan ajralib turadigan davr bo’lib, aynan shu davrda shaxs hissiy sohasisi aktual shakllangan hisoblanadi. Hissiy soha keksalik yoshining muhim regulatori sanalib, shaxs xarakteriga, atrofdagilar bilan o‘zaro munosabatlariga uning tanqidiyligini, o‘ziga nisbatan talabchanligini muvaffaqiyat va omadsizliklarga ta’sir ko‘rsatadi.

Shunday qilib hissiy soha namyon bo’lishi doirasida harakatlanishni ta'minlovchi omil keksalik yoshidagi shaxslararo munosabatlar sanaladi.
Shaxslararo munosabatlar muvaffaqiyatli bo’lishida bir qator ijtimoiy – psixologik omillar o’z ta'sirini o’tkazadi. Aynan mana shu omillar ta'sirida hissiy soha faoliyati shakllanadi. Yuqoridagi jadvalda ko’rinib turganidek, keksalik yoshida hissiy sohaga ta’sir ko’rsatuvchi omillar yaqqol ko’zga tashlanib turibdi, demak ushbu jadval asosida xulosa chiqaradigan bo’lsak, keksalik yoshida hissiy soha namoyon bo’lishida yetakchi omil sifatida shaxslararo munosabatlar omili jadvalimizda o’z aksini topmoqda.