Mundarija kirish I bob. Ta’lim TIZIMINI MODELLASHTIRISH TEXNOLOGIYASI HAMDA Ta’lim TIZIMIDA DASTURLI Ta’lim

Kurs ishining maqsadi: asosiy, zamonaviy ta’lim muhiti modellarini o‘rganish
Kurs ishining predmeti: ta’lim tizimini modellashtirish texnologiyasi hamda ta’lim tizimida dasturli ta’lim. modulli tizim tushunchasi. modulli tizimning tarkibiy qismlari. modulli o‘qitish texnologiyasining tamoyillari. ta’lim texnologiyalari. texnologik pasport va texnologik xarita tuzish, o‘quv jarayonini loyihalash qoidalari. dasturli ta’limning mazmuni, maqsadi va vazifalari. dasturli ta’limni vujudga kelish tarixi. dasturli ta’lim turlari. masofaviy ta’lim va uni amaliyotga joriy etish imkoniyatlari.
Kurs ishining vazifalari: modulli o‘qitish texnologiyasining tamoyillari. ta’lim texnologiyalari. texnologik pasport va texnologik xarita tuzish, o‘quv jarayonini loyihalash qoidalari. dasturli ta’limning mazmuni, maqsadi va vazifalari. dasturli ta’limni vujudga kelish tarixi. dasturli ta’lim turlari. masofaviy ta’lim va uni amaliyotga joriy etish imkoniyatlari.
Kurs ishining tarkibi: kirish, 2 ta bob, 4 bo‘lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.


I BOB. TA’LIM TIZIMINI MODELLASHTIRISH TEXNOLOGIYASI HAMDA TA’LIM TIZIMIDA DASTURLI TA’LIM.

1. 
   Modulli tizim tushunchasi. Modulli tizimning tarkibiy qismlari.
   

"Modulli o‘qitish" termini xalqaro tushuncha-modul bilan bog‘liq bo‘lib, uning bitta ma’nosi - faoliyat ko‘rsata oladigan o‘zaro chambarchas bog‘lik elementlardan iborat bo‘lgan tugunni bildiradi. Bu ma’noda u modulli o‘qitishning asosiy vositasi sifatida, tugallangan informatsiya bloki sifatida tushuniladi. Modulli o‘qitish-o‘qitishning istiqbolli tizimlaridan biri hisoblanadi, chunki odam bosh miyasi o‘zlashtirish tizimiga eng yaxshi moslashgandir. Modulli o‘qitish asosan inson bosh miyasi to‘qimalarining modulli tashkil etilganligiga tayanadi.
O‘qitishning modul tizimi haqida rasmiy ravishda birinchi bo‘lib 1972 yil, YUNESKOning Tokiodagi Butunjaxon Konferentsiyasida so‘z yuritilgan edi. Modulli o‘qitish texnologiyasi - funktsional tizimlar, fikrlashning neyrofiziologiyasi, pedagogika va psixologiyaning umumiy nazariyasidan kelib chiqadi. Modulli o‘qitish-o‘quv jarayonini tashkil etish shakli bo‘lib, unda o‘qitish o‘quv materialining mantiqan tugallangan birliklari modullarni, bosqichlar va qkadamlar bo‘yicha o‘zlashtirishni anglatadi.
O‘qitishning modulli texnologiyasi, o‘qitishning qabul qilingan tamoyillariga muvofiq ishlab chiqariladi va amalga oshiriladi.
Modulli o‘qitish modullar bo‘yicha tuzilgan o‘quv programmalari asosida o‘qitishni tashkil etishdir. Modul kurs mazmunini uch sathda qamrab oladi: to‘la, qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan. Programma materiallari bir vaqtning o‘zida barcha ehtimol ko‘rilgan kodlarda: rasm, test, ramzlar va so‘z bilan berilishi mumkin.
O‘qitish moduli o‘quv materialining avtonom (mustaqil) qismi bo‘lib, quyidagi komponentlardan tashkil topadi:
aniq ifodaga ega bo‘lgan o‘quv maqsadi (maqsadli programma);
axborotlar banki: o‘qitish programmasi shaklidagi ayni o‘quv materiali;
maqsadlarga erishish bo‘yicha metodik qo‘llanma;
zaruriy malakalarni shakllantirish bo‘yicha amaliy mashgulotlar;
qo‘yilgan modul maqsadiga qatiy muvofiq keluvchi nazorat ishi.
Pedagogik texnologiyalarning elementar birliklari tizimi modullardan tashkil topadi.
Modul - pedagogik texnologiyani tashkil etuvchi, uning tarkibiy bo‘laklarini ifodalovchi tushunchadir. Bunday bo‘laklar kichik modul, birlamchi modul, modullar to‘plami, modullar darajasi va modullarning majmuaviy tuzilmasi kabi turlardan iborat bo‘ladi.
Modullar o‘z ko‘lamiga ko‘ra mayda, o‘rtacha va yirik bo‘lishi mumkin. Ularning bir-biriga nisbatan proportsionalligi qat'iy bo‘lmasligi, ularning o‘zaro ta’siri umumiy jarayonda turlicha bo‘lishi mumkin.
Modulli o‘qitish - pedagogik jarayonni ilmiy va metodik jihatdan tartibli va maqsadga muvofiq bajarishga xizmat qiladi. Har qanday pedagogik texnologiyaning tarkibiy bo‘laklari o‘zaro joylashuvi va pedagogik texnologiya jarayonlarini amalga oshirish ketma-ketligining oldindan belgilangan tartib-qoidalari algoritm deyiladi.
Eng kichik bo‘lak pedagogik texnologiyaning o‘ziga hos qismi bo‘lib, bunday kichik modullardan birlamchi modul tashkil topadi. Modullar to‘plami o‘qitish jarayonini ilmiy tashkil etishga va uning sifat hamda samarasini ta’minlash uchun qo‘llaniladi. Modullarning o‘zgaruvchan va modernizatsiyalanadigan tabiati tufayli ulardan dinamik ravishda foydalaniladi. Modulli o‘qitish - tartibli o‘qitish demakdir. Bunda o‘quv materiali bitta o‘quv mashg‘uloti hajmida, o‘quv predmetining biror mavzusi yoki biror bo‘limi darajasida, ba’zan esa o‘quv fanining yirik tarkibiy qismi o‘lchamida, ya’ni bloklar tarzida ham modullar yordamida o‘qitilishi mumkin. Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida bir necha turdosh o‘quv fanlarining tarkibiy bo‘laklarini hamda ayrim fanlarni o‘qitish texnologiyasini tashkil qiluvchimodullar (bloklar) tarzida o‘qitish keng qo‘llanilmoqda. Davlat ta’lim standartlarining tarkibiy bo‘laklariga mos keladigan bloklardan ham foydalanilmoqda. O‘quv reja va dasturlarning tarkibiy bo‘laklarini hamda ularning bajarilishini ta’minlaydigan texnologiyaga xizmat qiluvchi modullar ham mavjud. Ta’lim usullari, metodlari va vositalari uchun qo‘llaniladigan modullar ham yaratilmoqda. Modullar, birinchi navbatda, ta’lim mazmuniga daxldor tushunchalar, qoidalar, nazariyalar, qonunlar va ular orasidagi umumiy bog‘lanishni ifodalovchi qonuniyatlarni tushuntirishga samarali xizmat qiladi. Bilim oluvchilarning o‘quv-bilish faoliyatlari hamda ularning o‘zlashtirishini nazorat qilishda ham modullardan foydalaniladi.
Modullashtirish va o‘quv jarayonini texnologiyalash yuzasidan keyingi yillarda ilmiy-pedagogik tadqiqotlar o‘tkazilmoqda. Lekin bu borada o‘quv tarbiya jarayonini modullashtirish va algoritmlashtirish ishlari nihoyasiga etkazilgan emas. Bu holatning nezisi va takomillashuvini atroflicha tadqiq etish orqali va tajriba-sinov ishlari hamda pedagogik eksperimentning qat'iy xulosalariga tayanib ta’lim jarayoniga modulli yondashuvni kuchaytirish mumkin. Ta’lim-tarbiya jarayonlariga modullashtirish va algoritmlash madaniyati to‘la kirib borganida pedagogik texnologiyalarning yaratilishi va ularning amalda qo‘llanilishi borasida sezilarli yutuqlarga erishish imkoniyati kuchayadi.
Modulli ta’limni tashkil etish texnologiyasi. Fan bo‘yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o‘qitish texnologiyasida modul o‘zida quyidagilarni mujassamlashtiradi:
O‘quv fanining fundamental tushunchalari - muayyan hodisa, yoki qonun yoki bo‘lim, yoki yirik bir mavzu, yoki o‘zaro bog‘liq tushunchalar guruhi, o‘quv fanining bir yoki bir necha fundamental tushunchalarini o‘rganishga (o‘zlashtirishga) qaratilgan.
Odatda modul - 3-6 soatli ma’ruzaviy mashg‘ulotlar va shu bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy (seminar), laboratoriya mashg‘ulotlaridan iborat bo‘ladi. Fanning tushuntiruv apparatini qatiy tizimli (ko‘p qirrali) tahlili asosida, eng samarali modul tuziladi. Bu esa fundamental iboralar guruhini ajratish, materialni mantiqan va kompakt guruhlash imkoniyatini beradi. Modul - mustaqil tarkibiy birlik bo‘lgani uchun, ba’zi hollarda, alohida o‘quvchilarga fanni to‘laligicha emas, balki faqatgina bir qator modullarni tinglash imkoniyatini beradi. Bu esa iqtidorli o‘quvchilarning individual va mustaqil ishlarini optimal rejalash imkoniyatini tug‘diradi.
Modulli o‘qitishda, o‘quv dasturlarini to‘la, qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan tabaqalash orqali, o‘qitishni tabaqalashtirish imkoniyati mavjud bo‘ladi, ya’ni o‘qitishni individuallashtirish mumkin bo‘ladi.
Modulli o‘qitishga o‘tishda quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi:
o‘qitishning (fanlar orasida va fanning ichida) uzluksizligini ta’minlash;
o‘qitishni individuallashtirish;
o‘quv materialini mustaqil o‘zlashtirish uchun yetarli sharoit yaratish;
o‘qitishni jadallashtirish;
fanni samarali o‘zlashtirishga erishish.
Shunday qilib, modulli o‘qitishda o‘quvchilarni o‘z qobiliyatiga ko‘ra bilim olishi uchun to‘la zaruriy shart-sharoitlar yaratiladi.
O‘qitishning modul tizimiga o‘tish samaradorligi, quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi:
o‘quv muassasasining moddiy-texnikaviy bazasi darajasi;
professor-o‘qituvchilar tarkibining malakaviy darajasi;
o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi;
ko‘zlangan natijalarni baholash;
didaktik materiallarni ishlab chiqish;
natijalarning tahlili va modullarni maqbullashtirish.
Modulli o‘qitishga o‘tishda quyidagilarni amalga oshirish ko‘zda tutiladi:
ishchi o‘quv rejani chuqur tahlili asosida, o‘zaro chambarchas bog‘liq fanlar guruhi aniqlanadi, ya’ni butun o‘quv rejasi alohida makromodullar to‘plami sifatida qaraladi.
Ko‘pchilik hollarda quyidagi uch turdagi makromodullar tuzilishi mumkin:
a) gumanitar fanlarni o‘z ichiga oladigan;
b) iqtisodiy fanlarni o‘z ichiga oladigan;
v) umumta’lim, umumtexnik umumkasbiy va ixtisoslik fanlarni fanlarni o‘z ichiga oladigan.
Shunday qilib, modulli o‘qitishga utish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
I bosqich: O‘quv rejadagi fanlarni makromodullarga ajratish.
II bosqich: O‘qitish davri siqilganida, fanlarni o‘rganishning eng maqbul ketma-ketligini o‘rnatish.
III bosqich: Makromodul fanlari o‘quv dasturlarining o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash.
IV bosqich: Fanlarning modullarini shakllantirish.
V bosqich: Modulning o‘quv-ko‘rgazmali materialini ishlab chiqish
VI bosqich: Modulli o‘qitish tamoyillari asosida o‘qitish texnologiyasini loyihalash.
VII bosqich: Bir vaqtning o‘zida o‘rganiladigan fanlarning maqbul sonini e’tiborga olib, mashg‘ulotlar jadvalini tuzish.
Modulli o‘qitishning mohiyati.
Modulli o‘qitish XX asrning 60-yillarida paydo bo‘ldi va ingliz tilli mamlakatlarda tez tarqaldi. Modulli o‘qitish nazariyasida modul tushunchasi qandaydir bir tizimining aniq funksional vazifasini bajaradigan (yukini ko‘taradigan) mustaqil biror bir qismini bildiradi.
Modul deganda, ma’lum o‘quv predmeti bo‘yicha aniq maqsadni ko‘zda tutib, ob’ektlarning muhim jihatlarini mantiqan tugal va mukammal holda yorituvchi o‘quv materialining didaktik birligini tushunamiz.
Modulli ta’lim – bu bilimlarni nazorat qilish bilan hamohanglashgan, qandaydir mantiqiy yaxlitlik va tugallanganlikka ega o‘quv axborotidagi mantiqiy belgilangan qism.
Ta’limiy modul – unga tegishli metodik materiallar bilan birgalikdagi o‘quv kursining mazmunli qismi.
O‘quv moduli – har bir o‘quv topshiriqlarini bajarish vaqti, nazorat va hisobga olish usullari, o‘quv materiallari (paragraf, mavzu, bo‘lim, fan, integrallashgan kurs)ni o‘rganish bo‘yicha ko‘rsatmalar. Ko‘proq oddiy va o‘ziga xos tarzda o‘quv moduli uni o‘rganishning ko‘proq oqilona shakl va metodlari bilan birgalikda odatiy o‘kuv dasturlari mavzu(bo‘lim)larini aks ettiradi.
Modulli o‘qitishning mohiyati shundani iboratki, ta’lim oluvchi (talaba) o‘ziga taqdim etilgan individual o‘quv dasturi asosida mustaqil ish olib boradi. Bu o‘quv dasturida xarakatlarning rejasi, axborotlar bloki, o‘qitish natijalariga erishish bo‘yicha metodik tavsiyanomalar bo‘lishi kerak. O‘qituvchi bu sharoitda nazorat qilishi, maslahat berish, axborotlarni o‘zlashtirish bo‘yicha xarakatlarni muvofiqlashtirish vazifalarini bajaradi.