Mundarija

4. Tadqiqot natijalari bo`yicha umumiy mulohazalar………………………..67 

Xulosalar…………………………………………………………………..68 

Tavsiyalar…………………………………………………………………69 

Foydalanilgan adabiyotlar.........................................................................70 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

5 

Kirish 

Biotexnologik  jarayon  va  usullar  qadim  davrlardanoq  insonning  kundalik 

ehtiyojlari  (non  yopishda,  qatiq,  vino,  piva  tayyorlash)dan  kelib  chiqqan  holda 

bilib-bilmay  ishlatilib  kelingan.  Bugungi  kunga  kelib,  u  insoniyat  oldida  turgan 

dolzarb 

muammolarning 

yechimiga 

qaratilgan 

yo`nalishlarga 

yetakchilik 

qilmoqda. [1]. 

Ma`lumki,  qishloq  xo`jaligi  O`zbekiston  xalq  xo`jaligida  ajralmas  va 

salmoqli 

o`ringa 

ega 

bo`lgan 

sohalaridan 

biri 

hisoblanadi. 

2010-yilda 

O`zbekistonning  yalpi  ichki  mahsulotining  (YaIM)ning  54  %  qishloq  xo`jalik 

mahsulotlarini  tashkil  etdi.  Shu  sababli  fan  yutuqlarini  qishloq  xo`jaligid a  mavjud 

muammolarni  bartaraf etishga  yo`naltirish  muhim  ahamiyat  kasb etadi. 

Hozirgi  kunda  qishloq  xo`jaligining  rivojlanishiga  to`sqinlik  qilayotgan 

omillardan  biri- bu o`simliklarning  zararkunandalar  hisobiga nobud bo`lishidir.   

Mutaxassislarning  hisob  kitoblariga  ko`ra,  har  yili  qishloq  xo`jalik 

ekinlarining  katta  qismi  -  30  %  ga  yaqini  turli  zararkunandalar  hisobiga  nobud 

bo`ladi.  

 Bunday  parazitlar  orasida  fitonematodalar  ham  salmoqli  ko`rsatkichlarni 

namoyon  qiladi.  Bunday  parazit  fitonematodalar    insonning  xo`jalik  faoliyati 

tufayli  agrotsenozlarga  tarqalib,  undagi  madaniy  o`simliklarni  zararlab,  nematodoz 

kasalliklarini  paydo  qiladi.  Ushbu  kasalliklar  tufayli  ekinning  hosildorligini  20  % 

dan  60-70  %  gacha  kamayishiga,  kuchli  zararlangan  maydonlarda  esa  o`simliklar 

qurib  qoladi  va  hosildorlik  100  %  yo`q  bo`lib  ketadi.  Hozirgi  kunda  eng  katta 

iqtisodiy  zararni  kartoshka  poya  nematodasi-Ditylenchus  destructor,    bug`doy 

nematodasi-Anguina  tritici  va  bo`rtma  nematodasi-  Meloidogyne  hapla  keltirib 

chiqarmoqda [49].  

Dissertatsiya  mavzusining  dolzarbligi  shundan  iborat-ki,  o`simliklarning 

himoyasi 

bo`yicha 

mutaxasislarni 

madaniy 

ekinlarning 

kasalliklari 

va 

zararkunandalariga  qarshi  kurash  borasida  barcha  urinishlari  kutilgan  natija 

bermayapdi.  Shuning  uchun  o`simliklarni  himoya  qilishdagi  dolzarb  muammolarni 

---

 

6 

hal  etishda  tubdan  yangilangan  usullar  va  yo`nalishlarni  izlash  lozim.  Bunday 

muammolarning  yechimini  topishda biotexnologiyaning  o`rni g`oyatda muhimdir.   

 

Ma`lumki,  o`simliklarga  zarar  keltiruvchi  nematodalarga    qarshi  kurashning 

agrotexnik  va  kimyoviy  usullaridan  foydalanib  kelinmoqda.  Kimyoviy  usullardan 

foydalanganda  xlorpikrin,  nemagon  ,  metallilxlorid  preparatlari  qo`llaniladi. 

Kimyoviy  preparatlardan  foydalanish  natijasida  nematodalarda  ularga  nisbatan 

ko`nikish  paydo  bo`ladi,  bundan  tashqari  kimyoviy  preparatlar  maqsadga  muofiq 

ta`sir  ko`rsatmasdan,  tuproqdagi  foydali  organizmlarga  ham  bir  xilda  ta`sir 

ko`rsatadi.  Bundan  tashqari    tuproqda  kimyoviy moddalarning to`planib borishi va 

tuproq tarkibini  buzilishiga  olib kelmoqda [2, 9]. 

 Shuning  uchun  o`simliklarni  nematodalardan  himoya  qilishda  kimyoviy 

usullarni  qo`llashning  asosiy  kamchiliklarini  bartaraf  etishda  biotexnologik 

usullarga  katta  e`tibor  qaratish  lozim.  Biotexnologiya  o`simliklarni  himoya 

qilishda  viruslar,  bakteriyalar,  zamurug`lar,  sodda  hayvonlar  va  hasharotlar, 

shuningdek, 

tirik 

organizmlarning 

biologik 

faol 

moddalari  (antibiotiklar, 

gormonlar,  feramonlar)  ishlab  chiqarish  texnologiyalarini  ishlab  chiqarishni  talab 

etadi.  Shuning  uchun  biotexnologik  yo`llar  bilan  nematodalarga  qarshi  kurash 

usullarini  topish juda muhim  va dolzarb muammo hisoblanadi  [39].