Mündəricat Giriş 3 Fəsil 1: İntranet şəbəkəsi və onun strukturu

2) E- poçt
Elektron poçt ilə bir mesaj yazmaq və ya göndərmək nisbi olaraq asan bir əməliyyatdır və mesaj istər iki addım kənardakı və ya dünyanın o biri ucundakı bir nöqtəyə eyni şəkildə göndərilir. Mesajı qəbul edən də,asan bir şəkildə cavab verə bilər. Artıq e-poçt ilə təkcə mətn mesajlar deyil həm də e -poçt ilə formatlanmış sənədlər, təqdimatlar, səs faylları və video klipləri də eynilə mətn mesajları kimi asanca göndərilir.[25]
Bir çox şirkətlərdə e-poçt bəlkə də ilk İnternet tətbiqetməsidir.E-poçt tətbiqetməsi üçün, bir e- poçt serveri və e- mail proqram lazım və kifayətdir. Bu proqram sayəsində, uzun İnternet ünvanlarının öhdəsindən gəlmək olar. Böyük bir ehtimalla e- poçt bir təşkilatın ilk intranet təzahürüdür. E -poçt ilə, başqa bir adam və ya kəslərlə ünsiyyət qurula bilər. E - poçt eyni zamanda, poçt siyahılarının (mail list) da əhəmiyyətli bir komponentidir.
3) Daxili Web
Bir təşkilat İnternet poçtu öz içində tətbiqə saldıqdan bir müddət sonra, arxasından web gəlməkdədir. Ümumiyyətlə, insanlar intranetlərden söz etdiklərində nəzərdə tutduqları şey daxili web-dir. Lakin, daxili web ilə intranet, eyni deyil. Yalnız, daxili web intranetin əhəmiyyətli bir parçası olduğu deyilə bilər. Daxili web deyilincə,təşkilat içində web vasitələrinin istifadə edilməsi başa düşülməlidir. Bu şəkildə təşkilat içində, məlumata giriş asanlaşar. Bu anlayış ilə, istifadəçilərin bilməsi lazım olan tək şey,”mausları"ilə işarə edib, lazımi olan düyməyə basmalarıdır. Əgər istifadəçilər bunu edə bilirlərsə, o vaxt məlumat barmaq uclarında olacaq. Bir də bu imkana"axtarış vasitələri"əlavə olunsa, imkanlar sərhədsiz bir hala gələcəkdir
Belə bir ssenari ilə, şirkətlərdə tez-tez qarşılaşılmaqdadır. Potensial bir müştəri telefon ilə şirkəti axtarar və qarşısına çıxan satış nümayəndəsinə, bəzi sualları olduğunu və bunların cavablarını əldə edə bilərsə, məhsula bağlı sifariş verəcəyini bildirir. Lakin satış nümayəndəsi, LAN üzərində bir yerlərdə dayanan məlumatın yerini bir cür təyin edə bilməz. Satış nümayəndəsi o məlumatın marketinq bölümündə yaradıldığını bildiyindən, sonda o məlumata çatmış olsun deyək. Bu səfər də, faylı açıb heç cür içindəki məlumatlara çata bilməz. Çünki, böyük bir ehtimalla fayl, marketinq bölməsinin özlərinin istifadəsinə xas bir proqram tərəfindən yaradılmışdır və ya fayla çatmasınlar deyə şifrə qoyulmuşdur. Bu anda satış nümayəndəsinin ağılına, cavablarla əlaqədar olaraq, e- poçtlar arasında bir şeylər olduğu gəlir və bunları axtarmağa başlayır. Bütün bunlar olub bitərkən, müştəri çətinlikdən partlayaraq telefonda gözlədilməkdədir və ya gözləmə mövqeyinə alınmışdır və özünə şirkətin PBX-dən musiqi dinlədilir. Bir müddət sonra müştərinin, səbrinin daşaraq telefonu bağlayıb, düz rəqib firmaya yönələcəyini söyləmək üçün kahin olmağa ehtiyac yoxdur.[29]
Əgər təşkilatlarda yuxarıdakına bənzər ssenarilər yaşanacaqsa, daxili web-də bütün təşkilat daxilində dağılmış məlumat adacıqlarını effektiv bir şəkildə birləşdirib, məlumata girişi asanlaşdırıb, sürətləndirə bilər. Nəticədə,müştərilərə daha yaxşı xidmət verilə və qərarlar daha effektiv bir şəkildə qəbul oluna bilər. Daxili web istifadə edilsəydi, yuxarıdakı ssenari belə bir vəziyyət ala bilərdi. Müştəri suallarını söyləyər söyləməz, satış nümayəndəsi"axtarış mühərrikini"istifadə edərək, müştərinin suallarını olduğu kimi və ya bəzi açar sözləri istifadə edərək axtarış vasitəsinə girər və böyük bir ehtimalla, daxili web-ə başqa bəziləri tərəfindən yerləşdirilmiş olan məlumatlara çatar və məqbul müddətlərdə müştərinin suallarına cavab verə bilər və müştərini qaçırmazdı. Müştəri sifarişini verər, satış nümayəndəsi sifarişi daxili web səhifələrindən girər və sifariş bir müddət sonra müştəriyə göndərilmək üzrə kargo xidmətinə verilərdi.
Daxili web deyilincə, yalnız təşkilat daxilində qalan məlumat səhifələri başa düşülməməlidir.İnternetin öz üzərində də olduqca faydalı məlumat mənbələri vardır və bu mənbələrin linkləri də, asanlıqla çata bilmək üçün, intranet web səhifələrinə yerləşdirilməsində fayda vardır. Daxili web, iki əsas komponentdən ibarətdir:
• Web server: Web səhifələrini özündə birləşdirən kompüter olub,"HTTP (Hypertext Transfer Protocol)"olaraq adlandırılan bir protokoldan istifadə edir. Şirkətlərdə yüzlərlə daxili web server ola bilər. Sayı, quruluşun şkalasına və yaratdığı məlumatın miqdarına bağlıdır.
• Web browser: Bu komponent, istifadəçi ilə web server arasında iştirak edən qrafiki interfeysdir (GUI). Skanerin vəzifəsi, web səhifələrini serverdən istəmək və serverdən gələn səhifələri istifadəçi maşınında göstərməkdir. Web səhifələri özlərində mətnlərlə bərabər həm də səs, qrafik, video kimi zəngin məlumatları da birləşdirir.[23]
İlk web browser olan Mosaic, Marc Andreessen və davamçıları tərəfindən inkişaf etdirilmişdir.Qısa bir müddət sonra da, Netscape, Microsoft, IBM və digər firmaların da inkişaf etdirilmiş müxtəlif ticarət web brauzerləri ortaya çıxmışdır. Demək olar ki,hər cür platformaya uyğun web brauzerlər mövcuddur. İnsanları intranetlə bağlayan bir vasitə olması səbəbiylə, web browser intranet üçün son dərəcə əhəmiyyətli bir komponentdir.İndiki vaxtda web browser, dərhal hər proqram üçün universal istifadəçi interfeysi halına gəlmişdir. Təşkilatlarda kompüter istifadə etməyən istifadəçilər da, şirkət daxilində yerləşdirilmiş və hər kəsin istifadəsinə açıq kiosk və ya ucuz internet terminalı kimi cihazlarla,hər hansı bir web skanerə çata bilərlər.[31]
Web-brauzer xüsusiyyətlərini artıran vasitələr: İnkişaf proseslərində,web brauzerlərə onların xüsusiyyətlərini artıran, quraşdırılmış səs, video, 3D kimi köməkçi vasitələr qatılmışdır.Canlı səs xüsusiyyəti ilə, web səhifələrindən musiqi,çıxış və nitqlər təqdim edilə bilər. Bu cür bir imkanlar istər təlim istərsə də təşkilati elanların və üst səviyyə idarəçilərin nitqlərini paylaşmaqda və yaymaqda təsirli həll metodudur. Canlı video xüsusiyyəti ilə, ayrı bir “cinema player” vasitəsinə ehtiyac qalmadan, web səhifəsi içinə filmlərin köçürülməsi mümkün ola bilər. Bu imkan da, təhsil və marketinq videoları üçün gözəl bir həll yoludur. “Live 3D Plug-in"və"VRML (Virtual Reality Modelling Language) Viewer” köməyi ilə istifadə edilir və istifadəsi üçün əhatə dairəsi çox genişdir.
Web browser plug-in: Web browser ilə bəzi xüsusi işləri görə bilmək üçün, əlavə olunan proqram təminatları mövcuddur. Bunlardan bir qismi zaman içində web browser ilə bütöv hala gətirilmişdir. bunlar:
- Uzaqdan idarə proqramı: İnternet üzərindən başqa bir PC-i nəzarət etmək üçün istifadə edilə bilər. FAQ üçün çox əhəmiyyətlidir
- Əməkdaşlıq təmin edən (collaboration) proqram təminatı: Digər bir istifadəçinin ekranındakı sənədlərin nəzərdən keçirilməsinə və üzərində dəyişiklik edilməsinə imkan tanıyır. Coğrafi olaraq dağınıq iş qrupu və işçilərdən ibarət komandalarının bir-biriylə ortaq işlər edə bilməsinə imkan tanıyır.
- Engineering Plots Viewer: Skaner köməyiylə, CAD dizaynının təsvir edilməsinə imkan yaradır. Mühəndislər və dizaynerlər üçün son dərəcə faydalı bir vasitədir.
- Kimyəvi struktur görüntüləyicilər: Web səhifəsi içində, kimyəvi strukturların 2D və 3D görüntülənməsinə imkan yaradır. Kimyaçılar və elm adamları üçün faydalıdır.
- Müxtəlif tipli görüntüləyicilər: Acrobat Word, Word Perfect, Excel, Power Point və digər proqramlarla yaradılmış sənədlərin saxlanılmasına, surətinin çıxarılmasına və çap çıxarışlarının alına bilməsini mümkün edər.
- İstifadəçi skanerində verilənlər daxil edilməsinin doğruluğunu nəzarət edən, məlumatların daxil edilmə formaları bazasını yeniləmək lazım olan hər hansı bir proqram üçün faydalıdır. Tətbiqlərin təkmilləşdirilməsinə köməyi toxuna bilər.
- Software quraşdırmasını təmin edən əlavələr: Web səhifəsindən proqram paylanılması və quraşdırılmasına imkan tanıyar.Bütün təşkilatda elektron yollardan proqram təminatı və paylanmasında faydalıdır.
- Xəbər xidməti:İstifadəçinin kompüter ekranına xəbərləri yükləməkdə istifadə edilə bilər.Bütün təşkilat daixilində, xəbər paylanmasında faydalı olaraq istifadə edilə bilər.
- Tətbiqlərin təkmilləşdirilmə vasitələri: Çəkmə və buraxma xüsusiyyətlərinə sahib, Visual Basic Scripting və daha çox xüsusiyyətlər təmin edən vasitələrə malikdir
- Mətndə səsə çevrilməni təmin edən səs sintezləyiciler: Təhsil işlərində effektiv şəkildə istifadə edilə bilərlər.