MüNDƏRİcat

1.3. Təsərrüfat uçotunun növləri

Sərbəst bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin yaran­ma­sı, müxtəlif mülkiyyət formalarının istifadəsi, xarici öl­kə şirkətlərinin iştirakı ilə mü­əs­­sisələrin təşkili əsasında Beynəlxalq mühasibat uçotu standartlarından istifadə olun­ması prinsipləri, ölkədə idarəetmə prinsiplərinin tək­­mil­ləş­di­ril­məsi mühasibat uçotunun rolunu daha da artırılmasını tələb edir.

Azərbaycan Respublikasında müasir şəraitdə təsər­rü­fat uçotu sistemi bir-birilə əlaqədar olan üç formada ifadə olunur. Bunlardan birincisi operativ, ikincisi sta­tis­ti­ka və üçüncüsü mühasibat uçotudur.

Operativ uçot vasitəsilə idarə, müəssisələrin, isteh­sal sahələri, sexlərin fə­aliyyətinə gündəlik rəhbərlikdə is­ti­fadə edilir. Operativ uçot vasitəsilə mü­əssisənin idarə he­yətinə müəssisədə material ehtiyatlarının hərəkəti, məh­­sul buraxılışının həcmi, onun alıcı təşkilatlara yük­lən­məsi və miq­da­rı, istehsal ehtiyatlarının həcmi və s. in­for­ma­si­ya­lar daxil olur. Bu kimi in­­for­masiyaların alın­ma­sı mən­bə­ələri sənədlər əsasında, telefon, teletayp, faks və şifahi for­mada verilə bilər. Operativ uçot bir sıra hal­lar­da hə­min mə­lumatlara tələbat olduğu vəziyyətdə ha­zır­lanır və təqdim olunur.

Operativ uçot bir qayda olaraq tələb olunduğu hal­da aparılır. Onun təqdim olunması üçün vaxt müəyyən olun­mur. Bu isə göstərilən uçot formasının başqa uçot for­malarından fərqləndirən birinci göstəricidir.

Operativ informasiyanın ikinci fərqi onun istənilən vaxtda, sənəd­ləş­di­rilmədən hazırlanıb təqdim olun­ma­sı­dır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi ope­rativ informasi­ya­nın şifahi formada, telefon, teleqraf və teletaypla ve­ril­mə­si də onu digər uçot formalarından fərqləndirən əla­mət hesab olunur.

Bir sıra hallarda, ehtiyac olması lazım gələn şəra­it­də operativ uçot statistika və mühasibat uçotu informa­si­yalarından da istifadə edilə bilər.