Muqobil energiya manbalari

Tajribani o‘tkazish tartibi. Laboratoriya sharoitida o‘lchash.

1. 
   Galogen lampa shtativda laboratoriya stolidan maksimal balandlikka 35 sm o‗rnatiladi, lyuksmetr yordamida lampaning yoritilganligi QE sathi paralleligida o‗lchab olinadi.
   
2. 
   O‗zgaruvchan yuklanish qarshiligini o‗zgartirish orqali birinchi QE tok va kuchlanish qiymatlari 1-jadvalga yozib olinadi. Laboratoriya sharoitida QE ning lampaning 35 sm balandlikda holatida eksperiment natijasida olingan VAX, VVX grafiklari quriladi.
   

1-jadval

	Lampaning yoritilganligi (lyuks)	Lampadan QE bo‗lgan masofa (sm)	QE toki (A)	QE kuchlanis hi (V)	QE ning nominal quvvati	QE ning salt yurish kuchlani shi (V)	QE ning qisqa tutashuv toki (A)	QE ning FIK (%)
		35
		35
		35
		35
		35
		35
		35
		35
		35

3. 
   Galogen lampa shtativda laboratoriya stolidan maksimal balandlikka 25 sm o‗rnatiladi, lyuksmetr yordamida lampaning yoritilganligi QE sathi paralleligida o‗lchab olinadi.
   
4. 
   O‗zgaruvchan yuklanish qarshiligini o‗zgartirish orqali birinchi QE tok va kuchlanish qiymatlari 1-jadvalga yozib olinadi. Laboratoriya sharoitida QE ning lampaning 25 sm balandlikda holatida eksperiment natijasida olingan VAX, VVX grafiklari quriladi.
   

2. 
   jadval
   

	Lampaning yoritilganligi (lyuks)	Lampadan QE bo‗lgan masofa (sm)	QE toki (A)	QE kuchlanishi (V)	QE ning nominal quvvati	QE ning salt yurish kuchlanishi (V)	QE ning qisqa tutashuv toki (A)	QE ning FIK (%)
		25
		25
		25
		25
		25
		25
		25
		25
		25

5. 
   Galogen lampa shtativda laboratoriya stolidan maksimal balandlikka 15 sm o‗rnatiladi, lyuksmetr yordamida lampaning yoritilganligi QE sathi paralleligida o‗lchab olinadi.
   
6. 
   O‗zgaruvchan yuklanish qarshiligini o‗zgartirish orqali birinchi QE tok va kuchlanish qiymatlari 1 jadvalga yozib olinadi. Laboratoriya sharoitida QE ning lampaning 15 sm balandlikda holatida eksperiment natijasida olingan VAX, VVX grafiklari quriladi (3-jadval).
   

2. 
   jadval
   

	Lampa- ning yoritilganligi (lyuks)	Lampa dan QE bo‗lgan masofa (sm)	Q E toki (A)	QE kuchlan shi (V)	QE ning nominal quvvati	QE ning salt yurish kuchla nish i Uxx (V)	QE ning qisqa tutas huv toki Ik.z.(A)	Q E ni ng FIK (%)

Tajriba natijalarini hisoblash

QE ning nominal quvvati R_n quyidagicha hisoblanadi.

𝑃_𝑛 = 𝑈_𝑥.𝑥 × 𝐼_𝑘.𝑧 × £
bu yerda ( – volt-amper xarakteristikasini to‗ldirish koeffitsiyenti. Kremniy asosidagi zamonaviy quyosh elementlari uchun £ -0,7-0,8 ni tashkil etadi.
£ = ^𝑅𝑛
𝑅_𝑝
𝑅_𝑝 = 𝑈_𝑥.𝑥 × 𝐼_𝑘.𝑧 × £ - QE ning pik (ideal) quvvati

1. 
   QE ning foydali ish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi.
   

5 = ^{𝑈𝑥.𝑥 × 𝐼𝑘.𝑧 × £} × 100%
𝐸₀ × 𝑆<sub>𝑝𝑣

𝑚</sub>2
bu yerda 𝐸₀- Lampaning yoritilganligi (lk) ^𝑉𝑡 ga almashtiriladi. 𝑆_𝑝𝑣
– QE ning umumiy yuzasi (m²).

2. 
   QE ning volt-amper va volt-vatt xarakteristikalari quyidagi rasmda ko‗rsatilganidek quriladi.
   

2-rasm. Quyosh elementining yoki FEBning volt-amper va volt-vatt

xarakteristikalari

Hisobotlarni tayyorlash

1. 
   Berilgan laboratoriya ishiga zarur bo‗lgan ma‘lumotlarni ko‗rib chiqish.
   
2. 
   Ishning nomi va uning maqsadi.
   
3. 
   Quyosh elementining volt-amper va volt-vatt xarakteristikasi va uning to‗liq ish jarayonining yoritib bering.
   
4. 
   Tajriba natijalari bo‗yicha 1-3 jadvallarni to‗ldiring.
   
5. 
   Xulosa yozish.
   

Nazorat savollari

1. 
   Quyosh elementi haqida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Quyosh elementlarining ekvivalent va o‗lchash sxemalarini bilasizmi?
   
3. 
   Quyosh elementining konstruktiv tuzilishini aytib bering?
   
4. 
   Quyosh elementining asosiy parametrlari va xarakteristikalarini ayting?
   
5. 
   Quyosh elementining yoki FEBning volt-amper va volt-vatt xarakteristikalarini qanday olish mumkin?
   

2 -LABORATORIYA ISHI FOTOELEKTRIK BATAREYANING VOLT-AMPER VA

VOLT-VATT XARAKTERISTIKASINI O‘RGANISH

Ishdan maqsad

1. 
   Quyosh fotoelektrik batareyasining volt-amper xarakteristikasini olishni tajribada o‗rganish.
   
2. 
   Quyosh fotoelektrik batareyasining volt-vatt xarakteristikasini olishni tajribada o‗rganish.
   

Qisqacha nazariy malumot

Fotoelektrik tizimlarda asosiy element sifatida quyosh elementlari xizmat qiladi.
Quyosh elementlari p-n turli yarimo‗tkazgichli materiallardan tashkil topgan. Quyosh nurlanishi yarimo‗tkazgichli material strukturasida yutilib elektron-kovaklar juftligini hosil qiladi, so‗ngra p-n o‗tish orqali ajratilib element old va orqa yuzasidagi metall kontaktlarda yig‗iladi. Quyosh
elementlaridan fotoelektrik modullar (quyosh panellari), modullardan esa quyosh batareyalari yig‗iladi.
Quyosh elementlarini ommaviy ravishda ishlab chiqarish uchun asosiy material sifatida hanuzgacha kristall kremniy hisoblanadi. Hamma quyosh elementlarining 80% dan ortig‗i u asosida tayyorlangan tagliklardan iborat bo‗ladi. Quyosh nurlanishini yaxshi yutish qobiliyatiga ega bo‗lmasada u boshqa yarimo‗tkazgich materiallarga qaraganda qator afzalliklarga ega:

1. 
   Kremniy yer yuzasida kremniy oksidi shaklida keng tarqalgan.
   
2. 
   Kremniy zararli va faol element bo‗lmagani uchun atrof muhitga zarar keltirmaydi.
   

3).Mikroelektronika sanoatida kremniy texnologiyasi yaxshi o‗rganilgan.
Kremniyli quyosh elementlarining amaliyotdagi samaradorligi 10-19% atrofidadir. Uning yupqa plenkalari kaskad quyosh elementlarini tayyorlashda ham ishlatiladi. Bu materiallarning kamchiligi vaqt o‗tishi, harorat ortishi, yuzasining changlanishi bilan xarakteristikalarining yomonlashishidir, shuningdek yuqori texnologiyaligi, ishlab chiqarishdagi chiqimlilik ham hisoblanadi.
Quyosh panellari (fotoelektrik batareya) odatda ketma-ket va parallel ulangan quyosh elementlaridan tashkil topadi.
Quyosh panellari ishonchli elektr energiyasi manbasi bo‗lishi uchun u tizimda qo‗shimcha elementlar bilan ta‘minlanishi zarur: kabellar, tizimning turiga (tarmoq bilan bog‗langan FES, avtonom, rezerv) bog‗liq ravishda struktura, elektron invertor, akkumulyator batareyalari to‗plami va zaryad-razryad kontrolleri. Bunday tizim butunligicha quyosh fotoelektrik sistema yoki quyosh stansiyasi deb nomlanadi.
Fotoelektrik sistemalarning 3 ta asosiy turi mavjuddir:

• 
  Odatiy holda alohida uylarning elektr ta‘minoti uchun qo‗llaniladigan avtonom FES
  
• 
  Tarmoq bilan bog‗langan FES
  
• 
  Rezerv FES