Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo'l poyini qurish

74-rasm. Teleskop strelali ekskavator-tekislovchi bilan yon
qiyalikni tekislash.
a-qiyalikni yuqoriqismini tekislash; b- qiyalikni pastki qismini tekislash; A-tekislashni birinchi
zonasi; B- tekislashni ikkinchi zonasi
75-rasm. Ikki ag'dargichi ekskavator bilan yon qiyalikni tekislash.
a-qiyalikni yuqoriqismini tekislash; b- qiyalikni pastki qismini tekislash
CHuqurrok o„ymalar yoki kattarok ko„tarmalar bo„lganda yon qiyalikni kengligi 5 m dan kichik bo„lmagan polkali yarus bo„yicha , ekskavator undan yurib, tekislaydi.
YOn qiyaliklarni tekislashda yuzani rovonligi va yon qiyalikni kerakli qiyaligi nazorat qilinadi. Buning uchun ko„tarib yuriladigan har xil konstruksiyali lekalalardan (76 rasm) foydalaniladi.


76-rasm. Ko'tarma va o'ymani yon qiyaligini nazorat klish
a-ko'tarib yuruvchi lekala yordamida; b-ko'tarib yuruvchi veshka yordamida; 1- lekala; 2-
veshka; 3-konsol
Yo„l poyini yon qiyaligi shamol, suv, temperaturani farki ta‟sirida gruntlarni fizik xossasi o„zgarishi natijasida bo„zilishi mumkin.
Yo„l poyini yon qiyaligini mustakkamlovchilarni konstruksiyasi har xildir. Ular yon qiyalikni o„lchami va qiyaligiga, tumanni ob-kavo-iqlim va gidrogeologik sharoitiga, gruntlarni kossasi va boshqa omillarga qarab tanlanadi.
Eng soda mustakkamlovchi sifatida yon qiyalikni yuzasiga o„simlik o„t koplamasini hosil qilishdir. Ayrim kollarda yon qiyaliklarga daraxtlar va bo„talar ekib mustakkamlanadi. Grunt qatlamini bog„lovchi bilan kayta ishlab, ayrim temirbeton elmentlar, bo„tun sement- yoki asfaltbeton koplama bilan mustahkamlash mumkin.
Eng ko„p tarqalgan va samara beruvchi mustahkamlovchini turi o„t ekib o„simlik qatlamini xosil qilishdir. Bunday mustahkamlashni turi ko„pincha yig„ma reshotkali temirbeton elemenlardan iborat mustahkamlovchilar bilan birgalikda olib boriladi. Bunday konstruksiyalarni odatda chuqur o„ymalar yoki baland
ko„tarmalarni mustahkamlashda qo„llanadi. Yig„ma yoki monolit temirbetonli
ximoyalovchi qatlamni xosil qilish odatda poymali yo„l bo„laklarida, ko„p riklarga
olib keluvchilarda ko„llaniladi. Tog„li
xududlarda nuragan tog„ jinsli gruntlarni yon qiyaliklarini mustahkamlashda pnevmopurkovchi usulda kilingan beton bilan olib boriladi. Tog„li sharoitda gilli yoki qumli gruntlarda ko„tarma va o„ymani yon qiyaliklari ko„p incha xar xil
qalinlikdagi tosh materialli qatlamlar yoki donali tosh bilan mustahkamlanadi.
O'simlik satlami yaratish bilan yon siyaliklarni mustahkamlash ikki usul bilan amala oshiriladi: yon qiyalikka yotkizilgan o„simlik qatlami gruntiga mexaniatsiyalashgan yoki gidrosepish bilan o„simlik eqish; yon qiyalikda dastlabki o„simlik qatlamini gidrosepishsiz o„simlik qatlamini yaratish.
Birinchi usulda yon qiyalikka 10-15 sm qalinlikda o„simlik qatlami yotkiziladi, undan keyin o„simlik urugi eqiladi.
YOn qiyaliklarda o„simlik qatlamini xosil qilmasdan gidroposev qilish mumkin. Bu holda o„t urugi, mineral ugit, skelet xosil qiluvchi material, plenka xosil qiluvchi komponent va suvdan iborat aralashma qo„llanadi. Skelet xosil qiluvchi material (maydalangan somon, kipik) va plenka xosil qiluvchi (bitum emulsiyasi yoki lateks) yon qiyalikda o„tni o„sishiga va rivojlanishiga yaxshi sharoit yaratadi va qiyalikni suv va shamol erroziyasidan saklaydi.
O„t urugini aralashmasini tarkibini tumanni iqlim sharoitiga bog„liq xar xil navlardan yaratiladi. Quruqiqlim sharoitida sun‟iy namlanadi.
Gidroposev uchun lapatkali aralashtirgichi bor sesterna, nasos, shdang va yon qiyalikka urug sochuvchi gidromonitordan iborat maxsus DE-16 turidagi mashinadan foydalaniladi. Aralashmani yon qiyalik bo„yicha mashinani qiyalikni yuqorisida yoki ostida xarakatlantirib sochiladi. Odatda, aralashmani bir qamrab olish masofasida, ishchi aralashmani qiyalikdan okib ketmasligi uchun, gidroseyalkani bir necha marta o„tkazib sepiladi.
Agar yon qiyalik grunti quruq bo„lsa, unda uni qo„s2himcha namlanadi.
Gidroseyalkani ish unumdorligi o„rtacha taxminan 4000 m /smendan iborat va
qiyalikni o„lchamiga, ish ob‟ekti orasidagi masofaga va yokiligi zaxirasiga bog„liq.
Ishchi belgisi 3,5 m gacha bo„lgan yo„l poyi yon qiyaligiga o„simlik gruntini yoyishni otkosnik bilan jixozlangan buldozer yoki avtogreyder bilan bajarish mumkin. Agar balandlik katta bo„lsa o„simlik gruntini ekskavator-draglayn bilan yoyiladi. Yo„l poyini ishchi belgisi 8 m gacha bo„lgan joylar sharoitiga bog„liqholdao„simlik grunti ekskavatorni pastki yoki yuqorigi turish joyidan tarkatiladi. Grunt avval koshi buylab yoki qiyalik ostiga joylashtirib tayyorlab kuyilgan to„plamdan cho„mich bilan olinadi. YOn qiyalikdagi gruntni uni ekskavator-draglayn bilan tarkatilgandan so„ng ekskaator-tekislovchi bilan tekislanadi. Gruntni yuqorigi to„xtab turish joyidan tekislash kulaydir. Tekislovchi rama bilan tekislashda u avval qiyalik ostiga tushiriladi keyin yuqoriga tortiladi. Tekislash avvalgi izni 1/3 koplash bilan amalga oshiriladi.
Teleskopli strelali ekskavator-tekislovchi Bilan o„simlik qatlamini tekislashda uni xarakatlanishini 2 m orqali amalga oshiriladi, izni koplash 0,3-0,5 m da bo„lishi kerak.
Reshetkali konstruksiyalar bilan birgalikda yig'ma temirbeton elementlarni