Musiqa ta’lim kafedrasi jabborova Sitorabonu Fattox qizining

YOshi Diapazoni 

2 — 3 yosh mi 1 — lya 1 

3-4 yosh re 1 — lya 1 

4 — 5 yosh re 1—si 1 

5 —6 yosh re 1 — si 1 (do 2) 

6 —7 yosh do 1 (re 1)-do 2 

Berilgan jadvalda bolalarning ovozi pastki, yuqori va ishchi diapazoni 

mavjuddir.  Bolalarga  qo‘shiq  o‘rgatayotganda  va  repertuar  tanlaganda  nimalarga 

e’tibor  berilishi  kerak?  Har  bir  qo‘shiq  ma’lum  pedagogik  maqsadlarni  amalga 

oshirishni  ko‘zga  tutib  tanlanadi.  Unda  har  bir  yangi  qo‘shiq  oldingisidan  hosil 

etilgan  kuylash  malakalarini  mustahkamlaydi  va  ularni  rivojlantiradi.  Qo‘shiq 

diarazoni bolalar ovoziga mosligi, badiiy g‘oyaviy mazmuni, bolalar dunyoqarashi 

va  yoshiga  mos  bo‘lishi  kerak.  Qo‘shiqlarni  quyidagi  talablarga  ko‘ra  tanlash 

tavsiya etiladi: 

1.  Qo‘shiqni  tarbiyaviy  ahamiyati,  g‘oyaviy  mazmuni,  musiqiy  tuzilishi  va 

xarakterining bolalar yoshiga mosligi.  

---

17 

 

2.  Qo‘shiq  matnining  osonligi,  badiiy  yuksakligi,  bolalarning  lug‘at  boyligiga 

mosligi va ularning nutqini va tafakkurini o‘stirish uchun xizmat qilishi. 

3.  Qo‘shiq  ohangi,  uning  xarakteri  (xushchaqchaq,  quvnoq,  marsh,  mungli, 

g‘amgin,  bayramona,  ko‘tarinki  ruxda),  lad  va  tessiturasi,  ovoz  diapazoni  bolalar 

yoshiga mos bo‘lishi. 

4.  Qo‘shiqning  badiiy  xususiyatlari  va  ifodaviyligi,  bolalar  idrokiga  mosligi, 

garmonik tuzilishi va ohangdoshligi. 

5. Qo‘shiq shakli (1, 2 qismli yoki kuplet shaklida tuzilganligi) 

naqarotning mavjudligi. Qo‘shiqni tanlashdagi bolalarga qisqa, mazmunli, obrazli, 

qiziqarli  hikoya  qilib  beriladi.  Qo‘shiq  mazmunidagi  axloq-odob,  tabiat,  ona 

Vatan,  mehr-muhabbat  haqidagi  g‘oyalarni  bolalar  ongiga  singdirib,  ularda 

qiziqish  uyg‘otadi.  Badiiy  qo‘shiqlar  sirasiga  D.Omonullaevaning  bolalar  uchun 

yozilgan  «Diloromning  qo‘shig‘i», «Buvijonim», «Aziz  buston  —O‘zbekiston», 

«Navzo‘zim», «O‘zbekiston 

— 

Vatanim 

manim»; 

N.Norxo‘jaevning 

«O‘ynasangchi  tipratikan», «Nevaralar  qo‘shig‘i», «Kapalak  va  kamalak», 

«Kakligim»,  «SHaftoliga  savolim», «Navo‘zim  —  shux  sozim», «Salom  bergan 

bolalar», «Buvijonim yaxshisiz», «Gullar manim kulganim», «YAxshi bola», «Biz 

askarmiz»;  SH.YOrmatovning  «Ay-yay-yay», «Islom  bobo»;  A.Mansurovning 

«Muzqaymoq», «Vatanginam»;  F.Nazarovning  «Inoq  o‘ynaymiz», «Paxtaoy», 

«Qish  chog‘lari»  va  boshqa  ko‘plab  O‘zbekiston  kompozitorlarining  qo‘shiqlari 

bolalar  ijodiyotida  so‘nmas  iz  qoldirib  ularning  badiiy  tarbiyasi  va  didini 

o‘stirishga  yordam  beradi.  Qo‘shiqni  tarbiyachi  ifodali  qilib  ijro  etib  beradi. 

Qo‘shiq  mazmuniga  mos  tasviriy  san’at  qo‘shiq  mazmuniga  va  tuzilishiga  xos 

savol-javoblar  qilib,  qo‘shiqni  musiqiy  jumlalarga  bo‘lib  o‘rgatadi.  So‘ngra 

qo‘shiq mazmunga mos musiqiy-ritmik harakatlar bilan o‘rgata boshlaydi. Matn va 

ohang  talaffuzning  aniqligi  ma’lum  me’yorga  tushgandan  so‘ng,  qo‘shiqning 

badiiy  ijrosiga  erishildi.  Qo‘shiqni  vaqt-vaqti  bilan  sayr  vaqtida,  mashg‘ulotdan-

mashg‘ulotga  takrorlab  kuylab  turish  lozim,  aks  xolda  uning  matni  bolalar 

---

18 

 

xotirasidan  ko‘tariladi  va  unga  nisbatan  qiziqish  susayadi.  Har  bir  mashg‘ulotda 

ayniqsa,  yangi  qo‘shiqni  o‘rganishdn  oldin,  ilgari  o‘rgatilgan  qo‘shiqni  takrorlab 

turish, bolalar ijrosidagi aytim nuqsonlarni tuzatib borishga yordam beradi. Bolalar 

toliqmasligi  uchun  qo‘shiq  o‘rgatish  shakllari  o‘zgartirib  turiladi.  Masalan: 

guruhlarga  bo‘lib  o‘rgatish;  yakkaxon  va  guruh  jo‘rligida;  musiqiy  harakatlar 

yordamida  amalga  oshirilib;  qo‘shiq  matniga  mos  raqs  elementlarini  o‘ylab 

ko‘rishga va o‘zlari uni ijro etishga undab ko‘rish yaxshi samara beradi. 

Qo‘shiq  mukammal  o‘rganilgandan  so‘ng,  ularning  qiziqishi  yanada  ortadi. 

SHuningdek,  mashg‘ulot  shakllarini  (noan’anaviy  mashg‘ulotlar)  o‘zgartirilib 

turish  ham  mashg‘ulotlarda  bolalarning  zerikishini  oldini  olib,  qiziqishini 

kechaytiradi.  Yil  davomida  bolalar  10-12  ta  qo‘shiq  o‘rganishlari  ko‘zda  tutiladi. 

Bunga  erishish  uchun  qo‘yiladigan  vazifalar:  bolalarda  sof  intonatsiya  va 

qo‘shiqchilik  malakalarini  shakllantirish;  bolalarga  yakka  va  tarbiyachi  bilan 

qo‘shiq kuylash, a’kapella tarzida ijro etish; musiqiy eshituv qobiliyatini, kuyning 

balandligi,  ularning  uzunligi,  kuyning  yo‘nalishi,  o‘zini  eshita  olishi 

(kuylayotganida), ijro vaqtida o‘zining xatolarini eshita olishini rivojlantirish; ovoz 

rivoji, tabiy ijroga erishish; bolalarda ijodkorlik malakalarini rivojlantirish, ular ijro 

etgan qo‘shiqlarini xorovodlar va o‘yinlarda qo‘llash.