Mustaqil ish mavzu

Perspektivaning geometrik apparati.
Fazoda gorizontal tekislik H, unga perpendikulyar vertikal tekislik K va S nuqta berilgan bo‘lsin (1.1-shakl). S nuqtani – ko‘rish nuqtasi, S ning H dagi asosi s ni kuzatish nuqtasi asosi, H ni narsalar tekisligi va K ni kartina tekisligi yoki qisqacha kartina deb ataymiz. Kartina tekisligining H bilan kesishuv chizig‘i K_H – kartinaning asosi deyiladi. S orqali gorizontal tekislik H₁ ni o‘tkazsak, u kartina tekisligi K ni hh to‘g‘ri chizig‘i bo‘yicha kesadi, hh ufq (gorizont) chizig‘i deb ataladi. Endi ko‘rish nuqtasi S dan kartinaga perpendikulyar tushiramiz. U kartinani P nuqtada kesadi. Bu P nuqta kartinaning bosh nuqtasi deyilib, undan H tekislikka parallel bo‘lib o‘tgan chiziq hh – ufq chizig‘i deyiladi. Bosh nuqta P ning narsalar tekisligidagi proyeksiyasi p– esa bosh nuqtaning asosi deyiladi. SP– bosh masofa deb ataladi.

1.1-shakl

S orqali kartinaga 45 burchak ostida chap va o‘ng yo‘nalishda gorizontal to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazilib, ularning kartina bilan kesishuv nuqtalarini D₁ va D₂ orqali belgilaymiz. PD₁qPD₂qSP bo‘ladi. Shuning uchun ham D₁,D₂ nuqtalar distansion nuqtalar yoki bosh masofa nuqtalari deb ataladi. Ss orqali K ga parallel holda o‘tkazilgan N tekislik neytral tekislik deyiladi. N va K tekisliklar fazoni uch qismga ajratadi. Kuzatuvchiga nisbatan K ning orqasida joylashgan fazo – narsalar fazosi, N bilan K ning orasidagi fazo – oraliq fazo va kuzatuvchining orqasida, ya’ni N ning orqasida joylashgan fazo – mavhum fazo deb ataladi.
Narsalar fazosida A nuqta va uning H dagi asosi A₀ berilgan bo‘lsin. A ning K dagi perspektiv tasvirini yasash uchun uni ko‘rish nuqtasi S bilan to‘g‘ri chiziq orqali birlashtiramiz. Proyeksiyalovchi nur SA kartina bilan kesishib, A ning kartinadagi markaziy proyeksiyasini, ya’ni perspektivasini hosil qiladi. SA ning K bilan kesishuv nuqtasini topish uchun SAA₀ va As orqali vertikal tekislik o‘tkazamiz. U K bilan A'_0k dan o‘tuvchi vertikal chiziq bo‘yicha kesishadi. Bu chiziq bilan SA kesishib, fazodagi A nuqtaning perspektivasi A_k ni hosil qiladi. Berilgan A nuqtani asosi A₀ ning A_0k perspektivasi SA₀ bilan A'_0kA_k to‘g‘ri chiziqlarining kesishuv nuqtasida bo‘ladi.

Tayanch tushunchalari:
perspektiva
gumbazli perspektiva
plafonli perspektiva
teatral perspektiva
relefli perspektiva
stereoskopik perspektiva