Mustaqil ishi mavzu: Korxonada mehnat unumdorligi: tahlil qilish, rejalashtirish

1. Korxonada mehnat unumdorligi
Mehnat unumdorligi bu — xodimlar mehnat faoliyatining iqtisodiy samaradorligi ko’rsatkichidir. Mehnat samaradorligi tushunchasi esa unumdorlik tushunchasidan kengroq bo’lib, u iqtisodiy jihatlar (aslida mehnat unumdorligi) dan tashqari yana psixofiziologik va ijtimoiy jihatlarni ham o’z ichiga oladi."Mehnat jamg'armasi" tushunchasi, hech bo'lmaganda, zamonaviy ko'rinishida, birinchi marta 1960-yillarning boshida Artur Okun (1963) tomonidan to'liq ifodalangan. 20-asrning oxiriga kelib “mehnat jamgʻarmasi” tushunchasi iqtisodchilarning mehnat bozorlari faoliyati va mehnat unumdorligi va iqtisodiy tebranishlar oʻrtasidagi bogʻliqlik haqidagi tushuntirishlarining qabul qilingan qismiga aylandi. Ushbu kontseptsiyaning paydo bo'lishi uchta asosiy elementning kombinatsiyasini o'z ichiga oldi: o'lchangan mehnat unumdorligi protsiklik bo'lib chiqdi, kengayish vaqtida ko'tariladi va qisqarish vaqtida pasayadi; raqobatbardosh iqtisodiyotda neoklassik firma nazariyasiga zidligi; va firma tomonidan xulq-atvorni optimallashtirishga asoslangan mumkin bo'lgan tushuntirish. Ushbu uchta elementning har biri fakt, qarama-qarshilik va tushuntirish kamida yigirmanchi asrning dastlabki o'n yilliklariga borib taqaladigan o'z tarixiga ega. Zamonaviy mehnat to'planishi kontseptsiyasining paydo bo'lishi tarixi ushbu uchta hikoyani taqdim etishni talab qiladi, ular turli maqsadlarga asoslangan iqtisodchilarning ishlarini o'z ichiga oladi va ko'pincha, agar umuman olganda, mehnat tushunchasi mavjud bo'lgan masalalar bilan shug'ullanmaydi.to‘plashdan oxir-oqibat foydalanilgan. Tarixdagi eng so'nggi burilish sifatida AQSH iqtisodiyotida mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish o'rtasidagi uzoq davom etgan ijobiy munosabatlar 1980-yillarning oxirida so'na boshladi; va Buyuk turg'unlik davrida iqtisod qisqarganda hosildorlik ko'tarildi. Ushbu zamonaviy mehnatni yig'ish kontseptsiyasining paydo bo'lishi ushbu zamonaviy mehnat kontseptsiyasining paydo bo'lishi uchta asosiy elementning birikmasini o'z ichiga oladi: fakt, idrok etilgan ziddiyat va tushuntirish. uchta asosiy element: fakt, idrok etilgan qarama-qarshilik va tushuntirish.O‘lchangan mehnat unumdorligi (bir ishchiga yoki soatiga o‘lchanadigan mehnat unumdorligi (bir ishchiga yoki ishlagan soatiga) protsiklik bo‘lib, kengayish vaqtida ko‘tarilib, qisqarish vaqtida pasayib borardi. Bu haqiqat keng tarqalgan nazariyaga zid edi: keng tarqalgan nazariyaga:Firmaning asosiy neoklassik nazariyasida raqobatbardosh sanoatdagi qisqa muddatli film, talabning qisqa muddatli tebranishlari o'zgaruvchan mehnat sarfining ko'payishi yoki kamayishi hisobiga qondiriladi. , talab o'zgaruvchan mehnat sarfining ko'payishi yoki kamayishi bilan qondiriladi;Kapitalning kamayishi haqidagi farazni hisobga olgan holda, o'zgarishsiz. Mehnatning marjinal unumdorligi pasayib borayotganini nazarda tutgan holda, bu o'rtacha mehnat unumdorligining arginal mehnat unumdorligini harakatga keltirishi kerak, bu esa o'rtacha mehnat unumdorligining harakatlanishiga olib kelishi kerak.Mumkin bo'lgan sikldan tashqari. Kompaniyaningxatti-harakatlarini optimallashtirishga asoslangan bo'lishi mumkin bo'lgan tushuntirish, ishga yollash, kompaniya xarajatlari, yollash, ishdan bo'shatish va xodimlarni o'qitish xarajatlari buni optimal halqa va o'qitishga aylantiradi, deb hisoblaydi. Xodimlar qisqa muddatda talabning pasayishiga duch kelgan ish beruvchilarga nisbatan ko'proq ishchilarni ushlab qolish yoki qisqa muddatda talabning pasayishiga duch kelgan ish beruvchilar ko'proq ishchilarni ushlab qolish uchun maqbul qiladi.Bu oqim ishlab chiqarish uchun texnik jihatdan zarur bo'lgan amplitudani pasaytiradi. Bu talabning o'zgarishiga javoban ish bilan bandlik o'zgarishining amplitudasini yumshatadi, talabning o'zgarishiga javoban, etakchi o'rtacha ko'rsatkichlar, etakchi o'rtacha talab pasayganda ishchi boshiga ishlab chiqarish kamayadi. Talab tushganda ishchi boshiga tushadigan ishlab chiqarish hajmi. Bu uch elementning har biri -fakt, qarama-qarshilik va tushuntirish -bu uchta elementning o'ziga xos xususiyatlari -fakt, ziddiyat va tushuntirish -hech bo'lmaganda o'z tarixiga ega. 20-asrning ochilish o'n yilliklari. o'z tarixi, hech bo'lmaganda 20-asrning dastlabki o'n yilliklariga to'g'ri keladi.Zamonaviy mehnat jamg‘armasi tushunchasining paydo bo‘lishi haqidagi hikoyani aytib berish, zamonaviy mehnat jamg‘armasi tushunchasining paydo bo‘lishi haqidagi hikoyani aytib berishni talab qiladi, bu uch tarixni, iqtisodchilarning ushbu uch tarixni hisobga olgan holda, iqtisodchilarning ishini o‘z ichiga olgan tarixni aytib berishni talab qiladi. turli maqsadlarga asoslangan va ko'pincha asosan emas, balki umuman, turli maqsadlar bilan bog'liq va ko'pincha, asosan, agar umuman olganda, mehnatni yig'ish kontseptsiyasi oxir-oqibat hal qilish uchun foydalanilgan masalalar bilan bog'liq. Ma'lum bo'lishicha, mehnatni yig'ish tushunchasi oxir-oqibat hal qilish uchun ishlatilgan. Hikoyaning yakuniy qismi sifatida mehnat unumdorligi o'rtasidagi uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lgan ijobiy munosabat 1980-yillarning oxirida AQSh iqtisodiyotida mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish hajmi o'rtasidagi uzoq muddatli ijobiy munosabatlar yo'qola boshladi; va 1980-yillarning oxirida AQSh iqtisodiyotida ishlab chiqarish yo'qola boshladi; Buyuk turg'unlik davrida esa mehnat unumdorligi ko'tarilib, iqtisodiyot qisqargan.Buyuk turg'unlik davrida mehnat unumdorligi ko'tarilib, iqtisodiyot qisqargan.Rossiya Federatsiyasining hozirgi sharoitlari, shuningdek, korxonalar rahbarlari va korxonalar xodimlari o'rtasidagi qarama-qarshilikning keskin kuchayishi bilan tavsiflanadi, bu ular o'rtasida keskin kurashga olib keladi va munosabatlarning ushbu formati yashirin dushman harakatlariga qaratilgan. har ikki tomonning o'z pozitsiyalarini qo'llab-quvvatlash. Bunday holatning sababi, bizning fikrimizcha, ko'p yillik krepostnoylik tajribasi ta'siri ostida rivojlangan Rossiya korxonalaridagi ko'plab menejerlar va xodimlarning fikrlashlari asosidagi dastlabki mantiqiy asoslardir. . Bundan tashqari, iqtisodiy adabiyotlarda qo'llaniladigan unumdorlik tushunchasining turli talqinlari ham o'z ta'sirini o'tkazadi Klassik shaklda mehnat unumdorligi bir ishchiga to'g'ri keladigan vaqt birligiga mahsulotning ko'payishi sifatida talqin qilinadi. Ko'proq zamonaviy ta'riflar raqobatbardoshlik va mahsulot sifatiga qaratilgan. Ushbu yondashuv tejamkor ishlab chiqarish kontseptsiyasida ishlab chiqilmoqda. Mehnat unumdorligini talqin qilishning yana bir pozitsiyasi shundan iboratki, mehnat unumdorligining o'sishi nafaqat vaqt birligida mahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirishni, balki birinchi navbatda birlik ishlab chiqarishni kamaytirishni anglatadi. pirovard natijada mahsulotning raqobatbardoshligini oshirish va uni iste'mol bozorida ilgari surish uchun yordam beradigan ushbu mahsulotning tannarxi.Bizning fikrimizcha, maqsadni belgilash tizimidagi asosiy qarama-qarshilik shundaki, menejerlarning fikrlash mantig'i mehnat unumdorligining o'sish sur'ati ish haqining o'sish sur'atlaridan yuqori bo'lishi kerak degan fikrni nazarda tutadi. Buning uchun berilgan yo'llarga amal qilish kerak:
▪xodimlarni rivojlantirish rejasini oshirish;
▪ijrochilarning ish haqining o'sishiga to'sqinlik qilish;
▪muayyan operatsiyalarni bajarish vaqtini qisqartirish;
▪ayrim turdagi ishlarni bajarish uchun narxlarni pasaytirish.
Ushbu mantiqning asosiy kamchiliklari tajribali ijrochilar uchun to'liq shaffoflikdir. "Bugun -rekord, ertaga -norma!" dagi korxonalar xodimlarining genetik xotirasida yotadiRossiya. Shunga ko'ra, tajriba jiddiy qarshilik o'lchovini ishlab chiqdi: siz rejani bir necha foizdan ortiq bajara olmaysiz! Rejaning ortiqcha bajarilishi keyingi davr uchun rejani ko'paytirishga yoki ish haqini kamaytirishga olib keladi.
Keling, qarama-qarshilikni aytaylik:
▪rejani takomillashtirish kerak, chunki bu samaradorlikni oshiradi;
▪rejani oshirish shart emas, chunki bu ish haqining pasayishi qo'rquvi tufayli xodimlarning qarshiligini keltirib chiqaradi.
Ushbu qarama-qarshilikni olib tashlashga imkon beruvchi standart yechim dam olish kunlarida ishlash yoki ortiqcha ish qilishdir.
Dam olish kunlarida ishlash ikki baravar maosh oladigan ijrochilar uchun jozibador va kompaniyaning nuqtai nazaridan u kerakli hajmdagi ishlarni bajarishga imkon berishi bilan jozibador. Haqiqatda ish quyidagicha davom etadi: ish vaqtida xodimlar kerakli miqdordagi mahsulot ishlab chiqaradilar, lekin shu bilan birga ishlab chiqarishning bir qismini yashiradilar, bu sun'iy tanqislikni keltirib chiqaradi va ishlab chiqarish rejasini bajarmaslikka olib keladi.Qo'shimcha ish vaqtida ijrochilar zo'ravonlik harakatlariga taqlid qilishadi, oldindan tayyorlangan mahsulotlarni olishadi va rejaning bajarilishini ta'minlaydilar. Shu bilan birga, mehnatga haq to'lash ikki baravar stavkada amalga oshiriladi, bu esa imkon beradi. Xodimlarning daromadlarini oshirish.Ushbu amaliyot Rossiya korxonalarida keng tarqalgan va chuqur iqtisodiy ma'noga ega, chunki u korxona uchun ham, korxona xodimlari uchun ham imtiyozlar beradi. Korxona xodimlariga egao'z daromadlarini oshirish imkoniyati mavjud va kompaniya ma'lum hajmdagi mahsulot ishlab chiqarishga bo'lgan real ehtiyojga qarab ishchilarning mehnat xarajatlarini tartibga solish imkoniyatiga ega.
Mehnat unumdorligiga ishlarning sermehnatligi ta‘sir ko‘rsatadi. Sermehnatlik –bu, jonli mehnat sarflarini aks ettiruvchi ko‘rsatkich bo‘lib, u ish vaqtida, mahsulot ishlab chiqarish (xizmatlar)da ifodalangan. Sermehnatlik, odatda, norma-soatlarda (haqiqiy soatlarda) o‘lchanadi, bu vaqt ish birligini bajarishga sarflangan bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich mehnat unumdorligi ko‘rsatkichiga qarama-qarshi bo‘lib, formula bo‘yicha hisoblanadi. Korxonalar va ularning irik bo‘linmalari darajasida, xuddi xalq xo‘jaligi tarmoqlarida bo‘lgani kabi, ishlab chiqarish va mehnat unumdorligi hajmlarini o‘lchash uchun asosan qiymat usuli tatbiq etiladi. Qiymat usuli universal usul bo‘lib, u mahsulotning barcha turlari va hajmlari, ishlar va xizmatlar yagona pul ko‘rsatkichlari bo‘lgan so‘mda ifodalanadi, u hajm ko‘rsatkichlarini tegishli ulgurji narxlarga ko‘paytirish bilan aniqlanadi. Mehnat unumdorligini o‘lchashning qiymat usuli turli kasb va malakaga ega bo‘lgan xodimlarning mehnat unumdorligi, masalan, qandolatchi va novvoyning, chilangar va haydovchining mehnat unumdorligini taqqoslash imkonini beradi. Biroq bu usul ko‘rinishdan universal usul bo‘lishiga qaramay, bir qancha kamchiliklarga ham ega. Xususan unga narx omili, ya‘ni bozor konhyukturasi va inflyatsiya ko‘proq ta‘sir ko‘rsatadi.Mehnat unumdorligini o‘lchash usullarining har uchalasi ham o‘z afzalliklari bilan birgs turli kamchiliklarga ega.
Ishlab chiqarish hajmlari va mehnat unumdorligini o‘lchashning qiymat usuli birmuncha murakkab ishlab chiqarish hajmlarini hisoblashda eng maqbul usulni muayyan shart-sharoitlardan kelib chiqib tanlash mumkin. Ishlab chiqarish hajmlarini o‘lchashning eng ko‘p qo‘llanadigan usuli yalpi, tovar va sotilgan mahsulotlar ko‘rsatkichlaridir. Bu xil ulgurji narxlarda «zavod usuli» bo‘yicha hisoblangan yalpi mahsulot tovar mahsulotdan tugallanmagan ishlab chiqarish qoldiqlarini o‘lchash bilan, sotilgan mahsulot tovar mahsulotdan sotish uchun mo‘ljallangan, lekin sotilmagan tovar qoldiqlari summasi bilan farq qiladi. SHunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish normasi yalpi mahsulot bo‘yicha aniqlanganda eng aniq natijalar kelib chiqqanday tuyuladi. Biroq, bozor iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo‘yicha hisoblash ancha muhimroqdir, chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko‘payishi va sotilmagan mahsulot qoldiqlarining to‘planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga ega emas.
Yalpi tovar va sotilgan mahsulot ishlab chiqarish
Ishlab chiqarish hajmlari va mehnat unumdorligini o‘lchashning qiymat usuli birmuncha murakkab ishlab chiqarish hajmlarini hisoblashda eng maqbul usulni muayyan shart-sharoitlardan kelib chiqib tanlash mumkin. Ishlab chiqarish hajmlarini o‘lchashning eng ko‘p qo‘llanadigan usuli yalpi, tovar va sotilgan mahsulotlar ko‘rsatkichlaridir. Bu xil ulgurji narxlarda «zavod usuli» bo‘yicha hisoblangan yalpi mahsulot tovar mahsulotdan tugallanmagan ishlab chiqarish qoldiqlarini o‘lchaysh bilan, sotilgan mahsulot tovar mahsulotdan sotish uchun mo‘ljallangan, lekin sotilmagan tovar qoldiqlari summasi bilan farq qiladi. SHunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish normasi yalpi mahsulot bo‘yicha aniqlanganda eng aniq natijalar kelib chiqqanday tuyuladi. Biroq, bozor iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo‘yicha hisoblash ancha muhimroqdir, chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko‘payishi va sotilmagan mahsulot qoldiqlarining to‘planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga ega emas. Yalpi tovar va sotilgan mahsulot ishlab chiqarish hajmlarni va normalarini o‘lchashning kamchiligi shundan iboratki, ulgurji narxlar barcha barcha moddiy xarajatlarning qiymatini o‘z ichiga oladi. Vatanimiz tajribasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning hajm ko‘rsatkichlari faqat jonli mehnat bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli foydalinayotgan materiallar sig‘imining va qiymat ko‘rsatkichlarining o‘zgarishiga duchor bo‘lmoqda. Moddiy xarajatlarrning har qanday ko‘payishi yoki boshqa korxonalar bilan kooperatsiya bo‘yicha mahsulot yetkazib berish va sotish bo‘lsin, baribir mehnat unumdorligining ortib borish tasavvurini beradi.
Material sig‘imining kamayishi esa – mazkur ko‘rsatkichning pasayishi tasavvurini o‘yg‘otadi. Mehnat unumdorligini o‘lchashda material sig‘imining o‘zgarishi ishlab chiqarilayotgan mahsulotning hajm ko‘rsatkichiga va mahsulot ishlab chiqarish normasiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishiga barham berish uchun qo‘shimcha o‘lchov usullaridan foydalaniladi: shartli sof, normativ sof mahsulot bo‘yicha va ishlov berishdagi normativ qiymat usullari tatbiq etiladi. Bu usullarni qo‘llash material sig‘imio‘zgarishlarining salbiy ta‘sirining to‘liq yoki qisman barham toptiradi. Hajmlarni va normalarini o‘lchashning kamchiligi shundan iboratki, ulgurji narxlar barcha barcha moddiy xarajatlarning qiymatini o‘z ichiga oladi. Vatanimiz tajribasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning hajm ko‘rsatkichlari faqat jonli mehnat bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli foydalinayotgan materiallar sig‘imining va qiymat ko‘rsatkichlarining o‘zgarishiga duchor bo‘lmoqda. Moddiy xarajatlarrning har qanday ko‘payishi yoki boshqa korxonalar bilan kooperatsiya bo‘yicha mahsulot yetkazib berish va sotish bo‘lsin, baribir mehnat unumdorligining ortib borish tasavvurini beradi. Material sig‘imining kamayishi esa – mazkur ko‘rsatkichning pasayishi tasavvurini o‘yg‘otadi.
Mehnat unumdorligini o‘lchashda material sig‘imining o‘zgarishi ishlab chiqarilayotgan mahsulotning hajm ko‘rsatkichiga va mahsulot ishlab chiqarish normasiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishiga barham berish uchun qo‘shimcha o‘lchov usullaridan foydalaniladi: shartli sof, normativ sof mahsulot bo‘yicha va ishlov berishdagi normativ qiymat usullari tatbiq etiladi. Bu usullarni qo‘llash material sig‘imio‘zgarishlarining salbiy ta‘sirining to‘liq yoki qisman barham toptiradi.