Muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin

Harajatlar va daromadlarni tahlil qilishning murakkab jihati 
Shu vaqtgacha biz ko`rib chiqDilshodki, xususiy bozorlar samarali 
miqdorda ta’minlay olmaganligi sababli ommaviy mahsulotlarni davlat ta’minlab 
beradi. Shu bilan birga, davlat faqatgina birinchi qadamni qo`yish funktsiyasini 
bajarishi ham mumkin. Keyinchalik esa davlat qaysi ommaviy mahsulotlarni 
qancha hajmda etkazib berish kerakligini ko`rsatib berishi zarur. 
Aytaylik, davlat yangi shosseni qurish loyihasini – ommaviy mahsulotni 
(xizmatni) ko`rib chiqayapti. Shosse qurilishi to`g`risida yakuniy xulosaga 
kelishdan oldin, davlat, shosseni unga ketadigan harajatlar va keyinchalik uni 
faoliyatini ta’minlash harajatlari bilan ishlatishi mumkin bo`lganlardan kelib 
tushuvchi foydani ko`rib chiqishi lozim. Bu qarorga kelishdan oldin davlat, 
harajatlar va daromadlarni tahlil qilish deb nomlanuvchi jamiyatga ushbu 
tovar yalpi foydasini aniqlab beradigan tadqiqotni olib borish uchun iqtisodchilar 
va injenerlar komandasini jalb qilishi mumkin. 
Harajatlar va daromadlar tahlili o`ziga xos murakkab jarayon. Shosse 
kelgusida barcha uchun bepul foydalanishga mo`ljallanganligi sababli uning 
qiymatini (yoki foydalilik darajasini) aniqlovchi narx mavjud emas.
Kishilardan shunchaki ular shosseni qanchaga baholashlarini so`rash 
ishonchli emas, anketalash ham samarali usul emas, sababi so`rovda 
qatnashuvchilar haqiqiy bahoni berish uchun moddiy rag`batga ega bo`lmaydilar. 
Shossedan kelajakda foydalanishi mumkin bo`lganlarda uni daromadlilik 
darajasini oshirishga ko`proq rag`bat bor. Shosseni qurilishidan zarar ko`rishi 
mumkin bo`lganlarda esa shosse qurilishiga ketadigan harajatlarni oshirib 
ko`rsatishga va uni qurilishini to`xtatishga rag`bat mavjud. 
Ommaviy mahsulot (xizmat) larni samarali tarzda taqdim etish, o`z o`zidan, 
xususiy mahsulot (xizmat) larni taqdim etishga qaraganda bir muncha 
mushkulroq. Xususiy mahsulot xaridorlari bozorga chiqishganda ular o`zlari 
to`lay olishi mumkin bo`lgan narxga qarab fikr yuritishadi. Shu bilan birga 
sotuvchilar o`z harajatlarini o`zlari qabul qilishlari mumkin bo`lgan narx 
yordamida ko`rsatishadi. Muvozanat nuqtasi esa resurslarni samarali taqsimlash 
nuqtasi bo`lib, u barcha ma’lumotlarni o`zida aks ettiradi. Ommaviy 
mahsulotlarda, bundan farqli o`laroq, harajatlar va daromadlar tahlilchilari davlat 
ommaviy mahsulotlarni qanday va qancha miqdorda ta’minlashi bo`yicha hech 
qanday baho signallariga ega bo`lishmaydi. Ularning harajatlar va daromadlar 
to`risidagi xulosalari, nari borsa, eng yaxshi taxminiy xulosalar, xolos.