Muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin

Keys. Mayoqlar ommaviy mahsulotmi? 
Ba’zi bir mahsulotlar sharoitga qarab ommaviy mahsulotdan shaxsiy 
mahsulotga aylanishi mumkin. Masalan, agar mushakbozlik aholisi ko`p bo`lgan 
shaharda o`tkazilsa u ommaviy mahsulotdir. Shu bilan birga, bu tadbir Uolt 
Disney Uorld kabi shaxsiy ko`ngilochar xiyobonlarda o`tkazilsa mushakbozlik 
xxususiy mahsulotga ko`proq to`g`ri keladi, sababi xiyobonga kirish uchun 
alohida to`lov amalga oshiriladi. 
Boshqa bir misol sifatida mayoqni ko`rishimiz mumkin. Iqtisodchilar 
anchadan beri mayoqlarni ommaviy mahsulot namunasi sifatida ishlatib 
kelishayapti. Mayoqlar dengizda ma’lum bir hududlarni yoritib beradi va ular 
yordamida suv kemalari begona suv hududlaridan xalos bo`lishadi. Mayoqlarni 
kema kapitaniga beradigan foydasi ist’emoldan mahrum qilish xususiyatiga ham 
cheklanganlik xususiyatiga ham ega emas, shuning uchun ham har bir kapitan 
mayoqlardan yo`l yorituvchi vosita sifatida foydalanib ularga haq to`lamasdan 
mustaqil harakat qilishlari mumkin.
“Tekinxo`rlar” muammosi tufayli, xususiy bozorlar kapitanlarni ular 
uchun zarur bo`lgan mayoqlar bilan ta’minlab bera olishmaydi. Aynan shu 
sababli hozirda ko`pchilik mayoqlar davlat nazoratida bo`lib qolmoqda. 
Shu bilan birga, ayrim holatlarda mayoqlar xususiy mahsulotlarga yaqin 
bo`lishadi. 19-asrda Angliya qirg`oqlarida, masalan, bir qator mayoqlar xususiy 
mulk sifatida boshqarib kelingan. Mayolardan foydalanish uchun kema 
kapitanlari emas, balki yaqin atrofdagi port egalari haq to`lashgan. Agarda port 
egalari mayoq uchun haq to`lashmasa, mayoq egalari uni o`chirib qo`yishgan va 
kemalar, turgan gapki, bu portda to`xtamasdan o`tishgan. 
U yoki bu mahsulot ommaviy mahsulotga mansub ekanligini aniqlashda, 
avvalo uni egasi kim ekanligiga va ushbu benefitsiarlar iste’moldan mahrum 

---

301 
qilish xususiyatiga ega yoki yo`qligiga e’tibor qaratish zarur. Qachonki mahsulot 
iste’molchilari soni ko`p va ulardan u yoki bunisini ajratish imkoni bo`lmasa 
“tekinxo`rlar” muammosi yuzaga keladi. Agar mayoq bir qancha kapitanlarga 
xizmat ko`rsatsa bu ommaviy mahsulot, va shu bilan birga u birgina port egasiga 
xizmat ko`rsatsa xususiy mahsulot hisoblanadi.