Muxammad al-Xorazmiy nomidagi tatu qarshi filiali

Muxammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali
"Kompyuter Injiniringi" fakultiteti KI 13 -22 guruh talabasi
Panjiyev Ulug'bekning Fizika 2 fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI-2



QARSHI-2023

1-Mavzu:Dia - para- va ferromagnetizm tabiati.

REJA:
1.Magnetizm nima?.
2. Orbital mexanik momentni aniqlash
3.Xulosa

• Magnetizm (magnit soʻzidan) — elektr toklarning oʻzaro taʼsiri, toklar va magnitlar yoki magnit momentga ega bulgan jismlar orasidagi mavjud oʻzaro taʼsir jarayonida sodir buladigan hodisalar. Bu taʼsir magnit maydonga bogʻliq. Magnit maydon esa mikrozarralar (elektron, proton, neytron) ning elementar magnit maydoni tufayli paydo boʻladi. Mikrozarralarning magnit maydoni ularning tuzilishiga va maʼlum yoʻnalishidagi tartibli harakatiga bogʻliq.

  
  

Elektr va magnetizm hodisalarining o'zaro uzviy bog’liqligi, parranda pati va hayvon junining qahraboga, temir qirindilarining magnitga tortilishi kabi oddiy fizik jarayonlar orqali,butun Yevropaning eng yuksak zehn zakovat egalarining farazlarida mavjud edi. Ilmiy adabiyotlarda po’lat ignaning elektr uchqunlari bilan magnitlanib qolganligi hamda, kompas magnit strelkasining chaqmoq ta’sirida magnit xususiyatidan mosuvo bo'lganligi haqida faktlar allaqachon mavjud edi. Galvanizm bo’yicha risolasida (1804 yil) Aldini, Volt ustuni tufayli magnitlanib qolgan po’lat igna haqida, Romanozi esa, magnit strelkasining Volt ustuni ta’sirida magnitsizlanib qolganligi haqida yozgan edi. Lekin, bu faktlarning barchasi tasodifiy kuzatuvlar shaklida bo’lib, ular umumlashtirilmagan va mufassal yoritilmagan edi.
Orbital mexanik momentni aniqlash
Yerning magnetiklik xususiyati
Har bir jism maʼlum miqdorda magnit xususiyatiga ega. Shuning uchun jismlarning magnit xususiyatlarini urganishda magnetiklar degan tushuncha kiritilgan. Yer, Quyosh va yulduzlar ham magnit xususiyatiga ega (q. Yer magnitizmi).

Magnit maydon kosmik fazoda ham mavjudligini kosmik zaryadli zarralarning harakatida koʻrish mumkin. Magnetizm hodisalarining kosmik fazodan mikrozarralargacha taalluqli boʻlishi ularning fan va mexnikadagi ahamiyatining nihoyatda kattaligini bildiradi. Jismlarning magnit xususiyatlari Magnetizmga ega atomlarning tabiati va ular oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir harakteri bilan aniqlanadi.
Odatda, jismlar Magnetizmi elektron vayadro Magnetizmlaridan farqqiladi. Magnetizm orbital va spin Magnetizmga boʻlinadi. Kimyoviy elementlarning Mendeleyev davriy sistemasipa joylashishidan ularning magnit xususiyatlarini aniqlash mumkin. Mas, inert gazlarning atom elektron qobiqlarining magnit qismlari yoʻq, chunki elektron qobiqning orbital va spin magnit momentlarining yigʻindisi nolga teng . Ishqoriy metallarda atom, elektron orbital momenti nolga teng boʻlgani uchun, ularning magnit qiymati valent elektronning spin momenti qiymatiga teng .
Magnetiklik xususiyatiga ega bo’lgan moddalar o’zaro di va para magnetiklik xususiyatiga ega bo’lishadi. Bu esa ularning magnatikligidan dalolat beradi.
Moddalarning magnit maydoni
Tokning magnit maydoni

Hozirgi kunda, har qanday maktab laboratoriyasida, o’rtasidagi teshikdan elektr simi o’tgan karton qog’ozga temir qirindilarini sochib, «elektr qarama qarshiligi uyurmasi» hodisasini namoyish qilish orqali, oddiy maktab o’quvchisi ham Ersted tajribasini oson takrorlashi mumkin.
Lekin, Erstedgacha bo'lgan hamda, Erstedning o’zi faoliyat yuritgan davrda bu narsaning mohiyatiga erishish oson bo’lmagan. Ersteddan avval ham, elektr tokining magnit xususiyatlarini aniqlashga urinishlar ko’plab bo'lgan. Masalan, rus fizigi Petrov, batareya qutblarini temir va po’lat plastinalari bilan ulab, tokning magnit xususiyatini «tutib olmoqchi» bo’lgan. Petrov o’zining tajriba xonasida bir necha kunlab vaqt o’tkazib, biroq aniq natijaga erisha olmagan. Shuningdek boshqa usul va vositalar bilan mazkur hodisani aniqlashga urinishlar haqida ma’lumotlar bor, biroq, elektr tokining magnit xususiyatlarini birinchi bo’lib to’liq o’rganib chiqqan va batafsil ilmiy tahlil yordamida yoritib bergan olim bu baribir Ersted bo’ldi.