N. A. Egamberdieva

«Ilm olmoq har bir musulmon va muslimaning burchi-
dir» 
degan yozuv saqlanib qolgan. 1433 yilda Ulug‘bek tomonidan 
GMjduvonda bunyod etilgan madrasa bir qavatlidir. Uning hovlisi to ‘rida 
yozgi darsxona, o ‘ng tomonida masjid, chap tomonida m aktab-darsxona 
joylashgan. Y ozgi darsxonaning ikki yon tomonida esa, 8 ta hujra 
joylashgan. M adrasaning to‘rtburchagi guldastalar bilan yakunlangan.
X onakohlar 
asosan darveshlaming toat-ibodati uchun moMjallanib 
qurilgan. U gum bazli katta xonadon va uning atrofida turli ko‘rinishda 
xona va xujralardan iborat boMgan.
O lrta asrlar m e’morchiligida jom ’e masjidlari qurilishiga alohida 
ahamiyat berilgan. Samarqand, Buxoro, Shahrisabz, Toshkent va boshqa 
shaharlarda u lar o ‘ta pishiq 
va ulug‘vor tarzda bunyod etilgan. 
Jumladan, 
B ibixonim masjidi 
o ‘zining salobatini bugungi kunda ham 
namoyon qilib turibdi.
Sharofiddin A li Yazdiy m a’lumotiga ko‘ra, Bibixonim masjidining 
qurilishida H indistondan kelgan tosh tarashlar ishlagan. Tosh ustunlam i 
tashish uchun fillar ham olib keltirilganligini yozib qoldirgan. 
Shuningdek, 380 tosh ustuni y o ‘nilganligini va masjid asosiy binosining 
balandigi 90 gaz (1 gaz-60,8 sm ga teng) boMgan deb ko‘rsatadi. Demak, 
binoning balandligi 55 metrga teng.
Bibixonim m asjidining tashqi tomonlardagi burchaklaridan hisobla- 
ganda 130x99 m. Hovlisi esa, 78x64. M asjidning to‘rt burchagida to ‘rtta 
minora o ‘rnatilgan. Hozirgi kunda bittasi saqlanib qolgan. Bosh peshtoq 
ancha oldinga chiqarilib, kichrayib boruvchi uchta toq tarzida ishlangan. 
Peshtoqning ikki tashqi chetida dumaloq minora burj shaklida ishlangan. 
Hovli to ‘rida 
m aqsura 
joylashgan bo‘lib, uning ham peshtoqi mahobatli 
ishlangan. M asjidning xonaqoh va maqsuralari tomi ikki qavatli gumbaz 
qilib ishlangan. 
Gum bazning ichki tomoni lojuvard, tilla va boshqa 
ranglar bilan ishlangan islimiy naqshlar izlari saqlanib qolgan. Tashqi 
bezaklari ham girih, hattotiy va ozroq islimiy naqshlar bilan bezalgan.
1434-36 yillarda Shahrisabzda o ‘ziga xos m e’moriy tarzda U lug‘bek 
tomonidan qurilgan K o‘k gumbaz ju m a masjidi ham diqqatga 
sazovordir. Uni U lu g ‘bek otasi - Shohruh M irzo sharafiga qurdirgan.

---

Temuriylar m a q b a ra la r qurilishiga alohida e ’tibor berganlar. Ular 
marhumlaming ruhlari, agar ularga to ‘g‘ri munosabat qilinsa, doimo 
sulolaga homiylik qilib, qo‘llab quvvatlab turadi deb hisoblashgan. Amir 
Temur ham hokimiyatni qo‘lga olgach, Kesh shahrini davlatning 
ikkinchi poytaxti sanab, u erda oilaviy xilxona bunyod qildirgan. 
U «Dorus-saodat» deb nomlanib, qurilishi 20 yil davom etgan. D orus- 
saodatda 
madarasa 
ham 
bunyod 
etilgan. 
Klavixoning 
yozib 
qoldirilishicha, XV asrning boshlarida, bu erda Am ir T em ur maqbarasi 
ham qurilgan. Bugungi kunda 
majmuadan faqat Hazrati Imom 
maqbarasigina qolgan. Arxeologik qidiruvlar jarayonida oq marmardan 
ko‘rkam sag1 ana va tosh tobut topildi. Qazuvlar natijasida Hazrati Imom 
maqbarasiga simmetrik tarzda qurilgan ikkinchi inshoot bo'lganligi ham 
aniqlangan. Ushbu inshootlar hashamatli peshtoqning katta gulustuni 
ustiga qurilgan bo‘lib, uning markaziy qismida sag'anali xon maqbarasi 
joylashgan. Lekin Amir Temurni uning nabirasi Halil Sulton bobosining 
qabriga xomiylik qilish unga vorislik uchun qo‘shim cha asos bo‘lib 
xizmat etadi deb hisoblab, Sohibqiron jasadini Keshga j o ‘natmasdan, 
Samarqandga dafn ettiradi.
Shohi Zinda qabristoniga 1372 yilda bevaqt vafot etgan Shodimulk 
xonim qo‘yilgach, bu er xonning e ’tiborida bo‘ladi. K eyinchalik bu erga 
Q utlug1 Turkon og‘o, Shirinbekalar dafn qilinib, m aqbaralari bunyod 
qilinadi. Amir Temurning nabirasi, valiyaxdi deb e ’lon qilingan. 
Muhammad Sulton 1403 yilda to‘satdan vafot etgach, buyuk saltanat 
ramzi sifatida Samarqandga dafn etishga qaror beradi. Sohibqiron 
nabirasi qabri ustiga yangi maqbara qurdiradi. Uning nomi bilan atalgan 
madrasa va xonakoh janubida marhum xonzoda uchun sag1 ana barpo 
qilinadi.
Sohibqiron tirikligidayoq sag‘ana ustiga mahobatli, to ‘q niliy rangli 
qabirg‘a gumbazli maqbara barpo etilgan edi. Bugungi kunda u G o‘ri 
Am ir nomi bilan mashhur.
Amir Temur vafot etganda temuriylar uni M uham m ad Sulton yoniga 
dafn etadilar. Bu bilan nabira va uning bobosining tengligi e ’tirof etildi, 
shuningdek, bu ularga ehtiromi ramzi ham edi.
Temuriylar davrida qurilgan maqbaralar shakllanish kompozitsiyasi 
jihatdan ikkiga bo‘linadi: Bir xonali va ko'p xonali binolar. Bir xonali 
m aqbalaming ikki turi boMib, ularning biri chortoq ko‘rinishidagi bino 
boMib, ularning to‘rt tarafi ham bir xilda quriladi. (Ruxobod maqbarasi), 
ikkinchisi esa, gumbazli-peshtoqli binolar bo'lib, ularning kirish qismi 
mahobatli peshtoq quriladi (Sulton Saodat, Sham siddin Kuiol 
va

---

bq.m aqbaralar). Ularning go‘rxonalari ko‘pincha er ostida bo‘ladi. K o‘p 
xonali m aqbaralar ham turli murakkab ko‘rinishlarda bo‘lib, ularda 
qozonxona, g o ‘rxona, masjid, kitobxona, quduqxona va turli xonalardan 
iborat boMgan (Shohi Zinda, Axm ad Yassaviy va bq.maqbaralar).