«Ilm olmoq har bir musulmon va muslimaning burchi-
dir»
degan yozuv saqlanib qolgan. 1433 yilda Ulug‘bek tomonidan
GMjduvonda bunyod etilgan madrasa bir qavatlidir. Uning hovlisi to ‘rida
yozgi darsxona, o ‘ng tomonida masjid, chap tomonida m aktab-darsxona
joylashgan. Y ozgi darsxonaning ikki yon tomonida esa, 8 ta hujra
joylashgan. M adrasaning to‘rtburchagi guldastalar bilan yakunlangan.
X onakohlar
asosan darveshlaming toat-ibodati uchun moMjallanib
qurilgan. U gum bazli katta xonadon va uning atrofida turli ko‘rinishda
xona va xujralardan iborat boMgan.
O lrta asrlar m e’morchiligida jom ’e masjidlari qurilishiga alohida
ahamiyat berilgan. Samarqand, Buxoro, Shahrisabz, Toshkent va boshqa
shaharlarda u lar o ‘ta pishiq
va ulug‘vor tarzda bunyod etilgan.
Jumladan,
B ibixonim masjidi
o ‘zining salobatini bugungi kunda ham
namoyon qilib turibdi.
Sharofiddin A li Yazdiy m a’lumotiga ko‘ra, Bibixonim masjidining
qurilishida H indistondan kelgan tosh tarashlar ishlagan. Tosh ustunlam i
tashish uchun fillar ham olib keltirilganligini yozib qoldirgan.
Shuningdek, 380 tosh ustuni y o ‘nilganligini va masjid asosiy binosining
balandigi 90 gaz (1 gaz-60,8 sm ga teng) boMgan deb ko‘rsatadi. Demak,
binoning balandligi 55 metrga teng.
Bibixonim m asjidining tashqi tomonlardagi burchaklaridan hisobla-
ganda 130x99 m. Hovlisi esa, 78x64. M asjidning to‘rt burchagida to ‘rtta
minora o ‘rnatilgan. Hozirgi kunda bittasi saqlanib qolgan. Bosh peshtoq
ancha oldinga chiqarilib, kichrayib boruvchi uchta toq tarzida ishlangan.
Peshtoqning ikki tashqi chetida dumaloq minora burj shaklida ishlangan.
Hovli to ‘rida
m aqsura
joylashgan bo‘lib, uning ham peshtoqi mahobatli
ishlangan. M asjidning xonaqoh va maqsuralari tomi ikki qavatli gumbaz
qilib ishlangan.
Gum bazning ichki tomoni lojuvard, tilla va boshqa
ranglar bilan ishlangan islimiy naqshlar izlari saqlanib qolgan. Tashqi
bezaklari ham girih, hattotiy va ozroq islimiy naqshlar bilan bezalgan.
1434-36 yillarda Shahrisabzda o ‘ziga xos m e’moriy tarzda U lug‘bek
tomonidan qurilgan K o‘k gumbaz ju m a masjidi ham diqqatga
sazovordir. Uni U lu g ‘bek otasi - Shohruh M irzo sharafiga qurdirgan.
Temuriylar m a q b a ra la r qurilishiga alohida e ’tibor berganlar. Ular
marhumlaming ruhlari, agar ularga to ‘g‘ri munosabat qilinsa, doimo
sulolaga homiylik qilib, qo‘llab quvvatlab turadi deb hisoblashgan. Amir
Temur ham hokimiyatni qo‘lga olgach, Kesh shahrini davlatning
ikkinchi poytaxti sanab, u erda oilaviy xilxona bunyod qildirgan.
U «Dorus-saodat» deb nomlanib, qurilishi 20 yil davom etgan. D orus-
saodatda
madarasa
ham
bunyod
etilgan.
Klavixoning
yozib
qoldirilishicha, XV asrning boshlarida, bu erda Am ir T em ur maqbarasi
ham qurilgan. Bugungi kunda
majmuadan faqat Hazrati Imom
maqbarasigina qolgan. Arxeologik qidiruvlar jarayonida oq marmardan
ko‘rkam sag1 ana va tosh tobut topildi. Qazuvlar natijasida Hazrati Imom
maqbarasiga simmetrik tarzda qurilgan ikkinchi inshoot bo'lganligi ham
aniqlangan. Ushbu inshootlar hashamatli peshtoqning katta gulustuni
ustiga qurilgan bo‘lib, uning markaziy qismida sag'anali xon maqbarasi
joylashgan. Lekin Amir Temurni uning nabirasi Halil Sulton bobosining
qabriga xomiylik qilish unga vorislik uchun qo‘shim cha asos bo‘lib
xizmat etadi deb hisoblab, Sohibqiron jasadini Keshga j o ‘natmasdan,
Samarqandga dafn ettiradi.
Shohi Zinda qabristoniga 1372 yilda bevaqt vafot etgan Shodimulk
xonim qo‘yilgach, bu er xonning e ’tiborida bo‘ladi. K eyinchalik bu erga
Q utlug1 Turkon og‘o, Shirinbekalar dafn qilinib, m aqbaralari bunyod
qilinadi. Amir Temurning nabirasi, valiyaxdi deb e ’lon qilingan.
Muhammad Sulton 1403 yilda to‘satdan vafot etgach, buyuk saltanat
ramzi sifatida Samarqandga dafn etishga qaror beradi. Sohibqiron
nabirasi qabri ustiga yangi maqbara qurdiradi. Uning nomi bilan atalgan
madrasa va xonakoh janubida marhum xonzoda uchun sag1 ana barpo
qilinadi.
Sohibqiron tirikligidayoq sag‘ana ustiga mahobatli, to ‘q niliy rangli
qabirg‘a gumbazli maqbara barpo etilgan edi. Bugungi kunda u G o‘ri
Am ir nomi bilan mashhur.
Amir Temur vafot etganda temuriylar uni M uham m ad Sulton yoniga
dafn etadilar. Bu bilan nabira va uning bobosining tengligi e ’tirof etildi,
shuningdek, bu ularga ehtiromi ramzi ham edi.
Temuriylar davrida qurilgan maqbaralar shakllanish kompozitsiyasi
jihatdan ikkiga bo‘linadi: Bir xonali va ko'p xonali binolar. Bir xonali
m aqbalaming ikki turi boMib, ularning biri chortoq ko‘rinishidagi bino
boMib, ularning to‘rt tarafi ham bir xilda quriladi. (Ruxobod maqbarasi),
ikkinchisi esa, gumbazli-peshtoqli binolar bo'lib, ularning kirish qismi
mahobatli peshtoq quriladi (Sulton Saodat, Sham siddin Kuiol
va
bq.m aqbaralar). Ularning go‘rxonalari ko‘pincha er ostida bo‘ladi. K o‘p
xonali m aqbaralar ham turli murakkab ko‘rinishlarda bo‘lib, ularda
qozonxona, g o ‘rxona, masjid, kitobxona, quduqxona va turli xonalardan
iborat boMgan (Shohi Zinda, Axm ad Yassaviy va bq.maqbaralar).
Dostları ilə paylaş: |