N. M. AĞABƏyli

Yaş üsulla portlandsementin istehsalı. Sementin istehsalında 
işlədilən xammal (gil və təbaşir) yumşaq və nəmliyi çox olduqda bu 
üsuldan istifadə edilir. Portlandsementin yaş üsulla istehsalının 
texnoloji sxemi şəkil 5.1-də verilmişdir.

---

116 
116 
Şəkil 5. 1. Yaş üsulla portlandsementin istehsalının texnoloci sxemi: 
1 

çənəli daşqıran; 2 

çəkicli daşqıran; 3 

ümumi anbar; 4 

vərdənəli daşqıran; 5 

gilqarışdırma hovuzu; 6 

çalovlu qidalandırıcı; 7 

xammal dəyirmanı üçün bunker; 
8 

boşqabvarı qidalandırıcı; 9 

xammal dəyirmanı; 10 

təshihedici 
şaquli şlam hovuzları; 11 

üfqi şlam hovuzları; 12 

fırlanan soba; 13 

soyuducu; 14 

sement silosları; 15 

qablaşdırıcı maşın; 16 

sementin yola 
salınması; 17 

sement dəyirmanı; 18 

əlavələr və klinker anbarı; 
19 

daşqıran; 20 

 əlavələr olan vaqon 
Klinkerin alınmasında ilk texnoloji əməliyyat xammal ma-
teriallarının xırdalanmasıdır. Daş karxanasından zavoda gətirilən və 
ölçüləri 1 m-ə qədər olan əhəngdaşı parçaları əvvəlcə çənəli, sonra isə 
çəkicli daşqıranlarda 8

10 mm iriliyə qədər xırdalanır. 
Karxanadan gətirilən və ölçüləri 500 mm-ə qədər olan gil par-
çaları vərdənəli daşqıranda xırdalanır, sonra isə gilqarışdırma 
hovuzunda su ilə qarışdırılaraq xama (smetana) qatılıqlı kütlə halına 
salınır. Nəmliyi 60

70 % olan belə kütləyə gil şlamı deyilir. Alınan gil 
şlamı üyüdülmək üçün xammal dəyirmanına göndərilir. Həmin 
dəyirmana tələb olunan nəmlikli şlam almaq üçün xırdalanmış 

---

117 
117 
əhəngdaşı, təshihedici əlavələr və su da daxil olur. Xammal 
dəyirmanında komponentlərin son narın xırdalanması baş verir və 
əhəngdaşı, gil şlamı və təshihedici əlavələrin bircinsli qarışığı alınır.
Xammal qarışığı əsasən ölçüləri 5

185 m olan fırlanan so-
balarda yandırılır. Soba azacıq maili qoyulmuş (3

4
0
bucaq altında) 
olur və fırlanma sürəti dəqiqədə 0,5

1,4 dövrdür. Sobanın xarici səthi 
polad təbəqədən, içərisi isə odadavamlı materialdan hörülmüş uzun 
silindrdən ibarətdir. Xammal qarışığı sobanın yuxarı tərəfindən verilir. 
Xammal sobanın ancaq bir hissəsini tutur və soba fırlandıqca öz 
ağırlığı nəticəsində yavaş-yavaş aşağıya doğru hərəkət edir. Sobanın 
aşağı tərəfindən isə yanacaq materialı üfürülür. Yanacaq sobanın 
aşağı tərəfində yandırıldığından burada 1450

1500 
0
S temperaturlu 
yanma zonası yaradılır. Isti qazlar sobanın yuxarı hissəsinə doğru 
gedərək xammalı qurudur, qızdırır və qismən yandırır. Sobanın 
gündəlik məhsuldarlığı 1200

1800 t-dur. 
Sobadan çıxarılmış klinker soyuducuda 50

70 
0
S temperatura 
qədər soyudulur, sonra isə gips və aktiv mineral əlavələr saxlanılan 
anbara ötürülür. Əlavələr üydülmə üçün hazır olmalıdır. Bunun üçün 
aktiv mineral əlavələr 8

10 mm iriliyə qədər xırdalanır və 1 % 
nəmliyə qədər qurudulur. Gips daşı isə yalnız xırdalanır. 
Klinkerin gips və aktiv mineral əlavələrlə birlikdə birgə narın 
üyüdülməsi kürəli dəyirmanlarda aparılır. Dəyirmanlardan çıxarılan 
sement silos tipli anbara daxil olur. 
Sement tədarükçiyə ya bağlı dəmir yol vaqonları, dəmir yolu və 
avtomobil sementdaşıyıcıları ilə, ya da kağız kisələrdə göndərilir.