N. M. AĞABƏyli

 
 
Portlandsementin bərkiməsi 
Portlandsementi su ilə qarışdırdıqda plastik yapışqanlı sement 
xəmiri əmələ gəlir. Sement xəmirinin tədricən qatılaşaraq daş halına 
keçməsinə sementin bərkiməsi deyilir.
Portlandsementin bərkiməsi zamanı bir sıra mürəkkəb kimyəvi 
və fiziki proseslər baş verir.
Sementi su ilə qarışdırdıqda dərhal kimyəvi reaksiyalar baş ve-
rir. Hidratasiyanın ilkin mərhələsində alitin su ilə qarşılıqlı əlaqəsi baş 

---

119 
119 
verir. O, hidratasiya və hidroliz olunaraq kalsium hidrosilikat və 
kalsium hidroksid əmələ gəlir: 
2(3CaO

SiO
2
) + 6H
2
O = 3CaO

2SiO
2

3H
2
O + 3Ca(OH)
2
. 
Belit alitə nisbətən tədricən, yavaş hidratlaşır. Buna görə onun 
su ilə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı az Ca(OH)
2
əmələ gəlir. Bu aşağıdakı 
reaksiyadan aydın görünür: 
2(CaO

SiO
2
) + 4H
2
O = 3CaO

2SiO
2

3H
2
O + 3Ca(OH)
2
. 
Üçkalsiumlu alüminatın su ilə qarşılıqlı əlaqəsi böyük sürətlə 
gedir və bu halda xeyli miqdarda istilik ayrılır: 
3CaO

Al
2
O
3
+ 6H
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O. 
Reaksiya nəticəsində əmələ gələn üçkalsiumlu hidroalüminat 
(C
3
AH
6
) bütün hidroalüminatlar içərisində ən dayanıqlı birləşmədir.
Məlumdur ki, tutma sürətini nizamlamaq üçün klinkeri üyüdən 
zaman ona sementin kütləsinin 3

5 %-i qədər gips daşı qatılır. 
Üçkalsiumlu alüminat su ilə qarşılıqlı təsir zamanı gipslə reaksiyaya 
girərək kompleks birləşmələr əmələ gətirir: 
3CaO

Al
2
O
3
+ 3(CaSO
4

2H
2
O) + 26H
2
O = 
3CaO

Al
2
O
3

3CaSO
4

32H
2
O. 
Bu birləşmələr 3CaO

Al
2
O
3
mineralının səthinə çökərək onun 
hidratasiyasını zəiflədir və sementin tutma müddətini uzadır. Bununla 
belə klinkerə gips daşının əlavə edilməsi hidratasiyanın ilk dövründə 
sementin bərkiməsi prosesini sürətləndirir. 
Dördkalsiumlu alümoferrit su ilə qarşılıqlı əlaqəyə girərək 
kalsium hidroalüminata və kalsium hidroferritə ayrılır: 
4CaO

Al
2
O
3

Fe
2
O
3
+ 7H
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O + CaO

Fe
2
O
3

H
2
O. 
Lakin su mühitində xeyli miqdarda Ca(OH)
2
olduğundan birkalsiumlu 
hidroferrit dördkalsiumlu hidroferritə çevrilir: 
CaO

Fe
2
O
3

H
2
O + 3Ca(OH)
2
+ 10H
2
O = 4CaO

Fe
2
O
3

13H
2
O. 
Əmələ gələn hidrat birləşmələri suda nisbətən pis həll ol-
duğundan məhlulu tez doydurur. 
Hidratasiya zamanı sement dənələri su ilə görüşdükdə klinker 
minerallarının üz qatı su ilə kimyəvi əlaqəyə girir. Su dənələrin 

---

120 
120 
daxilinə çətinliklə keçir. Buna görə də su ilə klinker mineralları 
arasındakı qarşılıqlı əlaqə tədricən gedir. 
Məhlul tamam doyduğu vaxt ayrılan hidrat birləşmələri daha 
həll olmur, gel halında olur.
Beləliklə, gelin əmələ gəlməsi, onun kristallaşması və sıx-
laşması, habelə sərbəst əhəngin karbonlaşması nəticəsində port-
landsement xəmiri yüksəkmöhkəmlikli süni sement daşı halına keçir. 
Bu proseslər əvvəl tez, sonra isə tədricən gedir. Buna görə də sementin 
möhkəmliyi birinci 3

7 gündə çox, sonralar isə tədricən artır, 3 aydan 
sonra isə çox az artır.
Portlandsementdə klinkerlə yanaşı gips və aktiv mineral əla-
vələrin olması sement xəmirinin bərkimə sürətini və sement daşının 
tərkibini dəyişdirir. 
Klinkerə qatılan gips daşının miqdarı klinkerin tərkibində olan 
üçkalsiumlu alüminat mineralının miqdarı ilə əlaqələndirilməlidir. 
Gips daşının miqdarı az olarsa, onda sement xəmirinin vaxtından 
əvvəl tutması baş verir, çox olduqda isə sement sulfatların təsirinə 
davamsız olur (sulfat korroziyası baş verir). Buna görə 
portlandsementdə gips daşının SO
3
-ə hesablanmış miqdarı 1,5

3,5 % 
olmalıdır. 
Sementin bərkiməsini tezləşdirməkdən ötrü tətbiq olunan üsul-
lardan ən əhəmiyyətlisi istilik-nəm şəraitinin yaradılmasıdır. Sement 
məmulatlarını təzyiqsiz buxarla 70

90 
0
C temperaturda 12

18 saat 
emal etdikdə onların möhkəmliyi normal bərkimədə 30 gündən sonra-
kı möhkəmliyinin 75

90 %-ni, 6

8 saat təzyiqli buxarla emal etdikdə 
isə 100 %-dən çox möhkəmliyini əldə edir.