N. M. Kayumova

Tayyorlov guruhi bolalarini maktabda
o'qishga tayyorlash
Bolalarni maktabda o'qishga tayyorlash hozirgi maktab­
gacha ta'lim muassasalaridagi ta'lim-tarbiya jarayonining 
butun sistemasi orqali amalga oshiriladi. Tayyorlov guruhi 
bolalarini maktabda o'qishga tayyorlash muhim o'rinni 
egallaydi. U maktabgacha bolalikni yakunlaydi va maktabda 
o'qishga o'tuvchi bosqich hisoblanadi. Ayni shu davrda bolalar 
xulq-atvori, faoliyatida ularning aqliy, ma'naviy-irodaviy va 
ko'tarinki sohalarigaaloqadorkeyingi o'qitishlar uchun muhim 
bo'lgan xususiyatlar faol shakllanib boradi.
Tayyorlov guruhi tarbiyachisining asosiy e'tibori barcha 
bolalarning maktabgacha ta’lim dasturida nazarda tutilgan 
mazmunni to'liq egallab olishlariga qaratiladi, chunki bu 
maktab ta'limiga to'laqonli tayyorlashning majburiy sharti 
hisoblanadi. Bolalarni maktabga tayyorlash vazifalaridan 
kelib chiquvchi katta guruhlardagi pedagogik jarayon o'ziga 
xosdir. Bu o'ziga xoslik maktabning ta'lim-tarbiya ishlaridan 
nusxa ko'chirishgina emas, balki bolalarning ularda maktabda 
muvaffaqiyatli o'qitish uchun zarur bo'ladigan sifatlarni 
og'ishmay shakllantirishga yo'llangan faoliyat va xulq- 
atvorlarini maxsus tashkil etilishidadir.
Tayyorlov guruhiga kelganda bolaning har xil faoliyatlarida: 
o'z-o'ziga xizmat qilishda, navbatchilikda, tabiat qo'ynidagi 
mehnatida mustaqil namoyon bo'la boshlaydi. Boladagi
404

---

mustaqillik va tashkilotchilik qobiliyati tarbiyachining bevosita 
rahbarligida ularning hamma faoliyatlarida shakllantirilib 
boriladi.
Jismoniy tarbiya dasturini bajarish umumiy vazifalarni 
amalga oshirish bilan bir qatorda, bolalarda ertalabki 
badantarbiya va jismoniy mashg'ulotlarni bajonidil bajarish, 
o'z harakatlarini takomillashtirishga xohish tarbiyalanadi. 
Shuning uchun bolaning jismoniy, aqliy faolligini va ish 
qobiliyatini o'stiruvchi harakat faolligini rivojlantirish kerak.
Bu guruhdagi bolalarni jismoniy mashqlarning sport turiga 
(suzish va shunga o'xshash) jalb qilish alohida ahamiyat kasb 
etadi. Bolalarning asosiy harakatini o'stiruvchi, jamoatchilikni, 
javobgarlikhis etishni, chidamlilikni, mustaqillikni, uyushqoq- 
likni tarbiyalovchi harakatli o'yinlar kun tartibidagi katta 
o'rin egallaydi. Harakatli o'yinlarni boshqa mashqlar bilan 
almashtirib borish hamma harakatlarni rivojlantirishning 
asosiy shartidir.
To'g'ri tashkil etilgan sayr bolalarning jismoniy rivojlani- 
shida muhim o'rin tutadi.
Tarbiyachi bolalarning normal uxlashi va ovqatlanishini 
ta'minlash bo'yicha g'amxo'rlik qilib boradi.
Ta'limning tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi xususiyati 
hozirgi zamon ta'limiga xos prinsipdir. Bu bolalardagi 
bilimga qiziqish va bilish jarayonlarini rivojlantiradi. Buning 
uchun bolalarga beriladigan bilim, malaka, ko'nikmalar 
ma'lum izchillik bilan takomillashtirilib boriladi. Natijada 
bolalar kattalarning ko'rsatmasi va namunasi bo'yicha ish- 
harakatlarni bajarishga, oldin egallagan bilimlarini yangi 
faoliyatda qo'llashga, o'zining xulqi, ishi, xatti-harakatini 
nazorat qilish va to'g'ri baholashga o'rganib boradilar.
Bolalarda topshiriqqa ongli munosabat shakllanadi. 
Tarbiyachining tushuntirish va ko'rsatmalarini diqqat bilan 
tinglash, o'z ishida yaxshi natijaga intilishi, ma’lum tezlik 
va izchillikda diqqat bilan ishlash malakasi shakllanadi, ish 
qobiliyati ortadi.
405

---

Tarbiyachi mashg'ulot paytida har bir bolaning diqqati, 
tafakkuri, xotirasi, bilim va malaka darajasidagi o'ziga xos 
xususiyatlarni e'tiborga oladi.
Ta'lim jarayoniga alohida yondashish aqliy vazifalarni, ularni 
bajarish usullarini murakkablashtirib borishni sekin-asta 
amalga oshirishni taqozo etadi. Masalan, bola biror narsani 
o'zicha hikoya qilib bera olmasa, tarbiyachi unga mavzuga doir 
reja beradi, keyinchalik ishni mustaqil bajarishni topshiradi. 
Alohida yondoshish orqali tortinchoq, sust bolalar faollashtirib 
boriladi, materialni yaxshi o'zlashtiradigan bolalarga topshiriq 
murakkablashtiriladi.
Maktabga tayyorlov guruhida qo'shllaniladigan metod- 
larning o'ziga xos tomoni bor. Ko'rgazmali metodlar bu yerda 
faqat harakat usulida ishlatilmay, shu bilan birga bolalarning 
fikrlash faoliyatini faollashtirish uchun ham qo'llaniladi. 
Masalan, manzarali rasm chizish mashg'ulotida namunani 
ko'rsatishdan mashg'ulotning boshida xotirani, xayol obrazini 
jonlantirish uchun foydalaniladi, mashg'ulotning oxirida esa 
o'zining bajargan ishini, rasmni to'g'ri bajarganini tekshirish 
uchun namuna bilan taqqoslab ko'rish maqsadida foydalaniladi.
Bilimlarni bolalar puxta o'zlashtirib olishlari, ta'lim 
jarayonini faollashtirish maqsadida amaliy va o'yin metodlarini 
ko'rgazmali metod bilan to'g'ri qo'shib olib borishda og'zaki 
metod katta ahamiyatga ega. O'yin metodlari, ayniqsa, didaktik 
o'yinlar metodi ham o'z ahamiyatini yo'qotmaydi. Chunki 
ta'lim o'yinlar, ayniqsa, didaktik o'yinlar orqali olib borilgan 
bolalar o'quv vazifasini yaxshiroq anglab oladilar, bu ulardagi 
ixtiyoriy diqqatni oshiradi, faoliyatni faollashtirib, bilishga 
qiziqishni kuchaytiradi.
Rivojlantiruvchi ta'lim prinsipini amalga oshirishda 
tarbiyachining bolalar faoliyatiga rahbarlik va uni to'g'ri 
baholab borishi ham muhim ahamiyatga ega. Chunki 
bunda faqat ishning natijasigina baholanmay, balki bu 
ishni bajarishda bolalarning aqliy faoliyati, mustaqilligi, 
ishtiyoq bilan, jon-dildan harakat qilganliklari ham e'tiborga
406

---

olinadi. Tarbiyachining bolalar ishini baholashga pedagogik 
nazokat bilan yondashishi natijasida ular o'zlarining yutuq 
va kamchiliklarini tushunib oladilar va kelgusida yaxshiroq 
natijalarga erishish uchun harakat qiladilar.
Bajarilgan ishni bolalar bilan birgalikda tahlil qilish: 
solishtirish, taqqoslash, nazorat qilib borish o'quv faoliyati 
uchun 
muhim 
ahamiyatga 
ega 
bo'lgan 
malakalarni 
shakllantiradi. Tarbiyachi bolalarni bajarilgan ishlarni tahlil 
qilishga o'rgatar ekan, avvalo, o'zi namuna beradi, keyin reja 
tuzib beradi va shundan keyin bolalar o'zlari va o'rtoqlarining 
ishini mustaqil tahlil qilib, uni baholaydigan boTib qoladilar. 
Bolalardagi o'z-o'zini tekshirish malakasini tarbiyalash uchun 
tarbiyachi bolalarga o'rtog'i ishni qanday bajarganligini gapirib 
berishni taklif etadi va yo'l-yo'lakay "Sen uning ishni qanday 
bajarganini qayerdan bilib olding?” "Nima uchun shunday deb 
o'ylaysan?" kabi savollarni berib boradi.
Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning mashg'ulotda 
uyushqoqlik 
bilan 
shug'ullanishlariga 
talab 
ortadi. 
Bolalarning ish joyini tayyorlab olish, kerakli materiallarni 
to'g'ri joylashtirish, ishni ma'lum ketma-ketlik bilan bajarish 
kabi malakalarni egallab olishlari aqliy mehnat malakasini 
shakllantiradi. Shuning uchun bolalarni bo'lajak faoliyat uchun 
zarur bo'ladigan ana shu ishlarga o'rgatib boriladi.
Bolalarni mashg'ulotlardagi xulqiga ham talab ortadi. 
To'g'ri o'tirish, o'zini batartib tutish, diqqat bilan quloq solish, 
boshqalarning gapini bo'lmaslik, o'rtoqlarining javobini 
to'ldirish va boshqalar shular jumlasiga kiradi.
Bu yoshdagi bolalarga axloqiy va mehnat tarbiyasi berish 
dasturi murakkablashadi; o'z tengdoshlari va kattalar bilan 
munosabati shakllantiriladi, insoniy hislarni tarbiyalash 
kuchaytiriladi. Xulq normalari qoidalarini egallab olishlariga, 
kundalik hayotda uchrab turadigan odob, axloq doirasidagi 
vazifalarni hal qilishga e’tibor beriladi.
Bolalarni maktab va o'quvchilar hayoti bilan tanishtirish. 
Boshlang'ich sinf o'qituvchisi va MTMning tayyorlov guruhi
407

---

tarbiyasi tayyorlov guruhi bolalarini maktab bilan tanishtirish 
bo'yicha ekskursiya uyushtiradilar. Bunday ekskursiyalar yil 
davomida 3 marta o'tkazilishi mumkin. Ekskursiya paytida 
katta va tayyorlov guruhi bolalari maktab o'quvchilari bilan 
tanishadilar, ular MTM bolalariga o'zlarining maktabdagi 
o'qishlari, ishlari to'g'risida gapirib beradilar; o'quvchilar 
xonasini qanday bezaganliklari, tabiat burchagidagi o'simlik va 
hayvonlarni qanday parvarish qilayotganliklari, ustaxonada 
qanday ishlarni bajarayotganliklarini ko'rsatadilar.
Bolalarni maktab va o'quvchilar hayoti bilan tanishtirishning 
ish shakllari:
- sinfda "Rasmga qarab so'zlab berish" mavzusidagi dars -
mashg'ulotni birga o'tkazish;
- sport maydonchasida yoki sport zalida maktabdagi 
jismoniy tarbiya mashg'ulotini birga bajarish;
- birinchi sinf o'quvchilari va tayyorlov guruhi bolalari 
ishlagan rasmlarning birgalikdagi ko'rgazmasini tashkil etish;
- maktab ustaxonasida o'quvchilarning mehnat mashg'u­
lotini kuzatish. O'quvchilar o'zlari tayyorlagan o'yinchoqlarni 
bog'cha bolalariga sovg'a qilishadi;
- maktabda o'qiyotgan bolalar o'z bog'chasiga kelishadi;
- "Maktab" o'yinini tashkil etish.
Maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyachisi va boshlang'ich 
sinf o'quvchisi faoliyatida izchillik yaqqol namoyon bo'ladi. 
Biri bolalarni tarbiyalash va ta'lim berishni boshlaydi, 
ikkinchisi davom ettiradi. Maktab bilan MTM o'rtasidagi 
aloqa mustahkam bo'lgandagina bola tarbiyasidan ko'zlangan 
maqsadga erishish mumkin.